Հուշեր Սամվել Խալաթյանի մասին

 Երբ քեզնից տարիքով բավականին մեծ լրագրող է կյանքից հեռանում, հասկանում ես, որ դառնում ես ավագ սերնդի լրագրող

Ահա եկավ այն տխուր պահը, երբ համացանցից տեղեկացա, որ ծանր հիվանդությունից հետո կյանքից հեռացել է վանաձորցի արձակագիր-դրամատուրգ, նախկին երկարամյա խմբագիր,բանաստեղծ, երգիծաբան Սամվել Խալաթյանը,ում ճանաչում եմ դեռեվս 1980-ականների սկզբից,երբ սովորում էի Վանաձորի մանկավարժական ինստիտուտի լեզվագրական ֆակուլտետում,իսկ զուգահեռ՝հաճախում էի ֆակուլտետին կից Հասարակական մասնագիտությունների ֆակուլտետի/ՀՄՖ/ժուռնալիստիկայի դասընթացների,որոնք գործում էին շաբաթական մեկ թե 2 անգամ՝երեկոյան ժամը 19-ին։Այդ դասընթացներն անց էին կացվում ,,Կիրովականյան կյանք,, ռադիոյի եվ ,,Կայծ,, թերթի աշխատակիցների կողմից, ու նրանց թվում էր նաեւ ,,Կայծի,, թղթակից Սամվել Խալաթյանը․ուրախ հումորով,միշտ բարի ժպիտով, ով մինչ 88-ի աղետալի երկրաշարժը նաեւ ՀԿԿ Կիրովականի քաղկոմի հրանանգիչ էր,ում հետ գործի բերումով հետագայում առնչվում էի 80-ականների կեսերին,երբ բուհն ավարտելուց հետո աշխատում էի որպես քիմմանրաթելի գործարանի քաղլուսկաբինետի վարիչ։Հետագայում, երբ 88-ի երկրաշարժից հետո գործարանում աշխատանքային կրճատումներ սկսվեցին,քաղկոմ-պարտկոմներն էլ լուծարման ճանապարհին էին, աշխատանքի անցա Կիրովականի ժողդատարանում/որտեղ նաեւ հասարակական կարգով ատենակալ էի ընտրված՝գործարանի կոլեկտիվի կողմից/,որպես գրասենյակի գործավար։Եվ ահա, մի օր Ս․Խալաթյանին տեսա դատարանւմ/այն ժամանակ դատարանը գտնվում էր տնակային պայմաններում՝Լճերում, քաղաքային Զագսի անմիջական հարեվանությամբ/։Ես էլ այն պահին, երբ իմ կողմից շատ հարգված դատավոր Էդիկ Մանուկյանին էի հանձնում քաղաքացիական գործեր, Խալաթյանն այնտեղ էր․ինձ տեսնելով՝իրեն հատուկ լուրջ հումորով ասաց․,,Էս դու քո կամքով ես եկե՞լ էստեղ, թե՞ բերել են,,։

1994-98թվերին,երբ աշխատանքի անցա մանկավարժական ինստիտուտի գրադարանում՝որպես մատենագետ,զուգահեռ՝թղթակցում էի տեղական եվ հանրապետական թերթերի։Մի օր, երբ Խալաթյանը ,,Վերածնունդ,, թերթի գլխավոր խմբագիրն էր, զանգահարեցի, որպեսզի իմանամ, թե երբ է այնտեղ, որ թղթակցություն ներկայացնեմ։Ասեցի՝,,դուք մինչեւ ե՞րբ եք էդտեղ լինելու,,․էլի իրեն բնորոշ լուրջ հումորով ասեց՝,,Էստեղ եմ, հա էլ էստեղ եմ, մինչեւ թոշակի անցնելս էստեղ եմ լինելու,ուրիշ գնալու տեղ չունեմ,,։Բայց՝թոշակի տարիքի հասնելուց հետո էլ էր ստեղծագործում,բազմաբեղուն գրիչ ուներ։2000թվից հետո մի որոշ ժամանակ փոխադրվել էր մայրաքաղաք,աշխատում էր կերպարվեստի թանգարանում,հետո՝կրկին Վանաձոր վերադարձավ,եղել է նաեւ Լոռու նախկին մարզպետներից մեկի խորհրդականը։Ու մշտապես ստեղծագործել է՝վարչական աշխատանքին զուգահեռ։

1995-96թվերին,երբ ,,Վերածնունդ,, թերթի խմբագրությունը գտնվում էր մարզպետարանին կից տնակներում,Խալաթյանի մոտ հույժ կարեվոր հարց էր քննարկվում՝լրագրողական թեմայի շրջանակներում,եվ լրագրողներ էին հրավիրվել քնարկմանը։Թերեվս, ինչ-որ մեկն այդ միջոցառման մասին տեղեկացրել էր ,,Հայլուրին,,/հայտնի չէ, թե ինչ նկատառումներով/,որովհետեվ դուռը թակելով,մի երիտասարդ աղջիկ հետաքրքրվեց, թե ,,Այստե՞ղ է քննարկումը,, իսկ Խալաթյանը պաշտոնական տոնով հարցրեց․,,Դուք ո՞վ եք, մենք ձեզ հրավիրել ե՞նք,,։Եվ անգամ այն բանից հետո, երբ այցելուն ասեց՝,,ես Հայլուրի թղթակիցն եմ,,՝Խալաթյանը նուն սառը տոնով ասեց․,,Մենք ձեզ չենք հրավիրել,,։

  1998-99թվերին Խալաթյանը նոր, անկախ թերթ հիմնեց՝,,Արփի,,․դա այն ժամանակաշրջանն էր, երբ նրա եվ նորանշանակ մարզպետ,ՀՀԿ-ական Հենրիկ Քոչինյանի ջրերը մի առվով չէին հոսում,եվ նա քաջ համոզված էր, որ Քոչինյանի հետ չի կարող աշխատել այնպես, ինչպես,օրինակ,ՀՀՇ անդամ Հովհաննես Մատինյանի,որի օրոք թերթը կարող էր հանդես գալ իշխանական տարբեր օղակների դեմ կոշտ քննադատությհամբ,բայց՝ժողովրդավարության կողմնակից էր եվ տպում էր նաեւ հակառակ կողմի կարծիքը։

  1999թ․,,Առավոտ,, թերթում/որտեղ աշխատում էի որպես լրագրող՝Վանաձորից նյութեր ուղարկելով/,թերթում լուսաբանել էի ՍԻՄ կուսակցության ղեկավարների նախընտրական այցը՝Վանաձոր/,,Նախընտրական լուսանկար,, վերնագրված/։Հոդվածի վերջում նշել էի, որ հավաքի ժամանակ միմյանց երկար ժամանակ չտեսած մրցակից թերթերի/,,Արփի,, եվ ,,Լոռու մարզ,, /խմբագիրները նույնիսկ համբուրվեցին։Օրեր անց, մեկ այլ միջոցառման ժամանակ Խալաթյան ինձ տեսնելով, ուրախ-զվարթ հիշատակեց հոդվածիս մասին եվ, ջերմ ողջագուրվելով, ասաց․,,Էսա հիմա էլ քեզ եմ համբուրելու,,։

2000-ականների ինչ-որ մի հատված էր․Լոռու մարզպետարանի միջանցքում կանգնած՝սպասում էի, թե երբ է սկսվելու։Ի տարբերություն այլ օրերի,այդ օրը մի փոքր ավելի ներկայանալի էի հագնվել՝բարձրակրունկ կոշիկներով։Խալաթյանը կես-զարմացած,խրախուսող հայացքով ասաց․,,Այ սա ուրի՜շ․․․․․սա կանացի է, կինը պետք է կանացի լինի,,։

Եկավ 2007թիվը։Նախագահական ընտրությունների շեմին էր ողջ երկիրը,մոտենում էր 2008-ի ,,սեվ մարտի մեկը,,,ու ոչ ոք չգիտեր, որ այն սեվ է լինելու։Մարդիկ հայտնվել էին ,,բարիկադների,, տարբեր կողմերում․լեվոնականներ եվ՝Քոչարյանասերժականներ։Իշխանությունը Քոչարյանից անցնելու էր Սերժ Սարգսյանին։Ընդդիմությունը ՝ՀԱԿ-ի գլխավորությամբ ոտքի էր ելել՝,,ընդդեմ ավազակապետության,, եվ ,,հաղթելու ենք,,կարգախոսերով։Նրանց էին միացել նաեւ այլ կուսակցություներ։Ես հայտնվել էի ընդդիմադիր ճամբարում՝ի դեմս ,,Ժամանակ-Երեվան,, օրաթերթի,որի գլխավոր խմբագիրն այդ ժամանակ բանտում գտնվող Արման Բաբաջանյանն էր, իսկ թերթը լույս էր տեսնում այլ խմբագիրների կողմից՝ամեն օր,ոչ միայն Հայաստանում, այլեվ՝Լոս-Անջելեսում։Արման Բաբաջանյանը թերթը ղեկավարում էր մեկուսարանից՝հանձնարարականներ տալով հեռախոսով։2007թվի դեկտեմբերին ,,ժամանակ-Երեվանում,, հանդես եկա ,,Իսկ մի՞թե այսօր արտագաղթ,թալան ու մուրացիկներ չկան,, հոդվածով՝ի պատասխան Խալաթյանի մի իշխանամետ հրապարակման։Դրանից հետո այլեվս միմյանց չենք տեսել-առնչվել-զրուցել․ես վերջնականպես հաստատվեցի ընդդիմադիր ճամբարում՝անկախ լրագրողի կարգավիճակով։Բայց՝իմ անձնական արխիվներում մինչ օրս պահպանում եմ Խալաթյանի՝ինձ նվիրած բանաստեղծությունների գրքույկը՝,,Ցպահանջ,, վերնագրով։Գրքի ներսի շապիկի վերնագրի վրա հեղինակն ստորագրությամբ մակագրել էր․,,Իմ լավ Գայանեին,,։/19․12․1994թ․/։Դրանից մի քանի շաբաթ անց, ,,Վերածնունդ,, թերթում լույս տեսավ ռուսական մամուլից իմ թարգմանությունը՝,,Քարտուղարուհին,, վերնագրով։

Հիմա պետք է խոստովանեմ, որ 1998թվին,երբ մանկավարժական ինստիտուտում աշխատելու տարիների/1994-98/մի հատվածում իմ դեմ հալածանքների ու դավադրությունների արդյունքում ստիպված էի դիմում գրել եվ աշխատանքից ազատվել՝1998թվից վերջնականապես հաստատվելով լրագրական դաշտում, Սամվել Խալաթյանը/որ մտերիմ էր նաեւ հորս հետ/, զանգեց եվ ասաց,որ ռեկտորը/Եդոյանը/ ցանկանում է ինձ նույն բուհում այլ աշխատանք առաջարկել․բուհական թերթի խմբագիր․այլ կերպ՝ինձ ետ է կանչում, արդարանալով, թե ինքն իմ դեմ ոչինչ չունի եվ իրեն իմ դեմ հրարհրել է գրադարանի վարիչը եվ սխալ կարծիք ձեվավորել։Ես հրաժարվեցի՝քաղաքավարությամբ մերժելով առաջարկը, քանի որ՝նախ․այդ հաստիքի տակ բուհում աշխատող կար՝ինձ քաջածանոթ հանրապետական թերթի ընդդիմադիր լրագրող/նախկին ՀՀՇ, հետագայում՝հակաՀՀՇ/,եվ ես հասկացա, որ հիմա էլ նա է թիրախավորված,երկրորդ՝աշխատանքային գրքույկս արդեն բուհից վերցրել էի՝տանելու այն խմբագրությունը, որտեղ աշխատանքի էի անցնելու՝հիմնական հաստիքով/,,Առավոտ,,/,քանի որ այնտեղ ինձ բուհի աշխատավարձից ավելի բարձր աշխատավարձ էր երաշխավորվում,երրորդ՝չէի վստահում բուհի ղեկավարությանը՝չցանկանալով դառնալ խամաճիկ ու կամակատար լրագրող՝պետական համակարգում,որտեղ կարող էին մշտապես ճնշել ինձ՝որպես լրագրող։Անգամ՝ինձ հետ աշխատողներից ոմանք,հարազատներս խորհուրդ չէին տալիս թողնել աշխատանքը՝պետական համակարգում՝մասնավոր թերթի հույսով։Բայց ճակատագիրն այնպես էր տնօրինել,որ ես պետք է նախընտրեի թերթը՝ստեղծագործական ազատություն երաշխավորող, ես էլ ընտանիք պահելու խնդիր ունեի․մայրս թոշակառու էր՝չնչին թոշակով/90-ականների թոշակն ի՞նչ պիտի լիներ՝ինքներդ դատեք/,հայրս էլ դեռ իր աշխատավարձ-թոշակի խնդիրները չէր կարգավորել,քանի որ նրա դեմ էլ տեղական իշխանություններն էին հալածանքներ սկսել,եվ աշխատավարձ-թոշակի հարցերը հայրս միայն դատարանի օգնությամբ կարողացավ մասնակի կարգավորել՝տարիների ընթացքում,առողջությունը մաշելով ու կյանքը կրճատելով,եղբայրս էլ բուհում վճարովի հիմունքներով ուսանող էր,եվ ուսման վարձ մուծելու խնդիր կար։Մի խոսքով՝ես ընտրեցի թերթը,իսկ մեկուկես տարի անց, ով ծաղր, թերթում աշխատանքային կրճատումներ սկսվեցին,ծավալը փոքրացավ, ես էլ մեկ ամիս առաջ գրավոր զգուշացում ստացա, որ ,,սեպտեմբերից կարող է աշխատավարձ չստանաս,,/դա այն ժամանակաշրջանն էր, երբ երկրում տեղի ունեցավ Հոկտեմբերի 27-ի ողբերգությունը՝1999թվի աշուն/։Երկրում անկումային տրամադրություններ էին ու տնտեսական ճգնաժամ։Դրանից հետո  սկսվեցին տարբեր թերթերում ,,քաղաքական ապաստան,, փնտրելու տաժանակիր աշխատանքն ու դեգերումները,որովհետեվ ես չցանկացա քաղաքական որեվէ տանիքի տակ մտնել ու ինչ-որ մեկի կամակատարը դառնալ, նախընտրում էի ստեղծագործական ազատությունը։Ես հաղթահարեցի ինձ բաժին ընկած դժվարությունների շարանը՝տարբեր թերթերում, ամսագրերում, դրամաշնորհային ծրագրերում հայտնվելով․մի տեղ՝նորմալ վարձատրությամբ, մի տեղ՝չնչին հոնորարով, մի տեղ՝պայմանագրային,մի տեղ՝,,ծրարային,, մի տեղ՝անվարձահատույց/այդ թվում՝Նիկոլի թերթում/,մեկ անգամ նույնիսկ դրամական մրցանակի արժանացա՝կոռուպցիայի դեմ պայքարի լրագրողական մրցույթին ներկայացրած հոդվածների համար, ստացել եմ նաեվ շնորհակալագրեր,բայց՝այդ ամենը բազում հալածանքների ու կյանքիս լավագույն տարիների, աշխատանքային պաշտոնական մոտ 20 տարվա ստաժ կորցնելու հաշվին։Ո՞ւմ մեղադրես․ճակատագրի՞ն, թե՞ ժողովրդավարության թշնամիներին, որոնց ձեռքը հասնում էր այնտեղ, որտեղ հայտնվում էի,եվ որոնք զգացնել էին տալիս մաֆիայի հզոր ուժը։,,Մաֆիա,, ասվածը տեղական ,,ցեցերն,, ու ,,տզրուկներն,, էին,մանր ավազակապետերը՝իրենց ,,տանիքներով,,իսկ նրանցից մի ,,մանր ,,շերեփուկ,,՝մի միջոցառման ժամանակ,ավարտից հետո անգամ հոխորտաց, թե ,,նենց չանեք, ես ձեր հարցերը վերեվներով լուծեմ,,։Այդ ժամանակ ես սեփական թղթակից էի հանրապետական թերթում ու հանդես էի գալիս տեղական ,,տզրուկների,, դեմ եվ այնտեղ, եվ տեղական ընդդիմադիր մամուլում՝ՀՔԱ Վանաձորի գրասենյակի կողմից հիմնադրված։Այդ ամենն էլ նպաստեց, որ ես լիովին անկախ լինելու համար ստեղծեմ իմ անձնական բլոգները՝հաջորդաբար, եվ 2011թվից վերջնականապես ,,բնավորվեմ-տնավորվեմ,, բլոգային աշխարհում ու ֆեսյբուքում։

․․․2002թվի ամռանը Սեվան քաղաքում կայացած սեմինարին՝,,Ֆեմիդա,, դատաիրավական լրագրողների միության կողմից կազմակերպված, հանդես եկա զեկուցմամբ․,,Դատաիրավական լրագրության ներկան, անցյալը եվ զարգացման հեռանկարները Լոռու մարզում,,  թեմայով,որտեղ գրել էի․,,Դատական լրագրության ժանրը Վանաձորում հարուստ ավանդույթներ ունի։Վանաձորցի արձակագիր-լրագրողներից մեկն, օրինակ, 90-ականների սկզբին մի ամբողջ վեպ էր գրել՝քրեական աշխարհին առնչվող,որն այն ժամանակ համարվում էր փակ թեմա,եվ դեռեվս գրավված չէր լրագրողների կողից,,։Նկատի եմ ունեցել Սամվել Խալաթյանին ու նրա գրած ,,Թագուհի,, դեդեկտիվը,որ մաս-մաս լույս էր տեսնում 1989-90թվերին՝,,Վերածնունդ ,, թերթի համարներում/հետաքրքիր է, ինչու՞ որեվէ սցենարիստ չի փորձել այդ դեդեկտիվի հիման վրա սերիալ նկարել/։Հպարտ եմ, որ թղթակցել եմ Խալաթյանի խմբագրած ,,Վերածնունդ,, թերթում/թեպետ՝մինչ նրա խմբագիր դառնալն էլ թղթակցություններ եմ ուղարկել 1989թվին՝Բելառուսից,որտեղ գործուղվել էի 88-ի երկրաշարժից հետո՝ որպես մանկավարժ՝ժամանակավոր հայկական դպրոցում/ ,,Արփի,, թերթում եվ ,,Եղինջ,, ամսաթերթում,հպարտ եմ, որ եղել եմ Խալաթյանի ժամանակակիցն ու անցել նրա ստեղծագործական դպրոցը՝թեկուզ մի քանի ամիս,որովհետեվ ՀՄՖ-ն չշարունակեցի,հասկանալով, որ կաղապարային լրագրությունն իմ ,,հագով,, չի։Մշատպես հիացել եմ նրա ստեղծագործական մտքի թռիչքով,հումորով ու երգիծանքով։Ինձ համար մեծ պատիվ էր, երբ նա վերջերս ֆեյսբուքում ,,լայքել,, էր մի ազգասեր, հայամետ մտավորականի էջում իմ մի գրառումը․դրանից եզրակացրի, որ մեր միջեվ սառույցն արդեն հալվել է եվ հոգու մեծ թեթեվություն զգացի․չէ՞ որ 2020թվից հետո մենք արդեն քաղաքական նույն թիմում էինք՝հայեցի հայերի դաշտում, ազգասեր հայերի դաշտում, ու ես մեծ սիրով, իմ անձնական նախաձեռնությամբ տարածում էի նրա էջի գրառումները։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ,Վանաձոր