Ինչու ես ազատվեցի պետական համակարգի աշխատանքից՝սեփական դիմումով

Մտերիմներս կամ ծանոթներս երբեմն հետաքրքրվում են, թե ինչու դուրս եկա պետական համակարգում աշխատանքից։

Եվ, թեպետ այդ մասին պարզաբանումներ եմ ներկայացրել՝,,Ինչպես ես դարձա լրագրող եւ դրա հետեւանքները,,2012թ․բլոգային հոդվածում, սակայն որոշեցի առավել մանրամասն ներկայացնել այն իրավիճակը, որից դուրս գալու համար  ստիպված էի 1998․սեփական դիմումի համաձայն ազատվել մանկավարժականի գրադարանում մատենագետի աշխատանքից/որ 3 տարի համատեղում էի լրագրողական աշխատանքի հետ՝1995-1998թվերին/։Հայաստանում այդ ժամանակ պետական աշխատավարձերը չնչին էին, եւ եթե մարդը կողմնակի եկամուտ չունենար, չէր կարող անգամ ՝այդ աշխատավարձով շնչել։

1998թ․ նախընտրեցի հիմնական աշխատանք դարձնել լրագրությունը, որպեսզի անկախ լինեմ տեղական իշխանություններից, քանի որ իմ հոդվածներում սկսեցին ուրույն տեղ գրավել քաղաքական թեմաները՝սոցիալականին ու դատաիրավականին զուգահեռ։Գրադարանային աշխատանքը, բնականաբար, վարչական կախվածություն ուներ վարիչից, որին էլ 1997թ․սկսեց իմ դեմ հրահրել ինստիտուտի այն ժամանակվա ռեկտորը, որն էլ Վանաձորի ավագանու անդամ էր, ու, բնականաբար, նա էլ իր հերթին որոշակի կախվածություն ուներ 1996-99թվի իշխանությունից, որի համակարգում ԲՇՏ-ի պետ  աշխատող հորս աշխատանքային իրավունքներն սկսել էին ոտնահարվել՝1997թ․․դրա արդյունքում՝վերջինս 1997թ․ հայտնվեց դատարանի դռներին՝որպես բողոքարկու․որոշ ժամանակ անց վերականգնվեց, բայց՝կրկին ազատվեց աշխատանքից՝արդեն ,,կենսաթոշակի անցնելու,, պատճառաբանությամբ, մինչդեռ նա որոշ ժամանակ զրկվել էր անգամ թոշակի անցնելու իրավունքից, քանի որ աշխատանքային գրքույկը դավադրաբար ,,կորցրել,, էին, ու մի քանի տարի պահանջվեց, մինչեւ վերջինիս հաջողվեց վերականգնել թոշակ ստանալու իրավունքը․բայց՝առանց կորցրած տարիների գումարների փոխհատուցման։Իսկ ինչու՞ հորս սկսեցին հալածել․նրա համար, որ վերջինս 90-ականների սկզբներին ահազանգում էր ,,վերեւներին", որ իր ղեկավարած ,,Տարոն,,թաղամասում շենքերը հանձնվել են թերություններով, կիսատ-պռատ /ու այդ առթիվ համապատասխան ակտեր ուներ/, որ ահռելի գումարներ են յուրացվել, որ բնակարանների չբնակեցման մի պատճառ էլ հենց այդ թերություններն են եղել, ու որոշված է եղել, որ շինարարական կազմակերպությունը կհատուցի բնակիչներին հասցրած վնասի գումարը, բայց՝այդպես էլ տարիներ շարունակ այդ հարցը չէր լուծվում, ու մեղավորները չէին պատժվում, իսկ բնակարանների վատ պայմանների պատճառով՝շատերն արտագաղթում էին։Այլ կերպ՝պայքար էր սկսել կոռուպցիայի դեմ՝,,մեկ առանձին վերցրած քաղաքում,,/դիմում-բողոքներից մեկում գրված է՝,,Շինարարները ցերեկն աշխատում էին, գիշերը՝գողանում,,/։Բազմաթիվ գրավոր  վկայություններ կային՝բնակարաններն առանց տարրական հարմարությունների, սանհանգույցի հանձնելու․․․Լուրջ կասկածներ ունեմ, որ հորս կյանքի նկատմամբ ոտնձգություն էր ծրագրված, 90-ակաների մթի տարիներին, երբ կեսգիշերին, երբ ողջ քաղաքն ու բնակարանները թաղված էին մթության մեջ, ինչ-որ անկոչ այցելուներ/որոնց առջեւ դուռը չբացեցինք՝խոհեմաբար, այլ միայն մոմի լույսի ներքո, դռան ետեւից էինք զրույց վարում/, հայտնեցին, թե ,,Տարոններում,, պառը պայթելա,, ու հորս առաջարկում էին իրենց հետ մեկնել դեպքի վայր/թե ինչ կապ ուներ ԲՇՏ-ի պետը՝,,պայթած կատելնու,, հետ, որ պետք է որ արտակարգ իրավիճակների բաժնի իրավասությունը լիներ, դժվար է ասել, բայց հաջորդ օրը պարզվեց, որ ահազանգը չի համապատասխանել իրականությանը, եւ տեղին էին մեր կասկածները, թե այցելությունը դավադրություն է եղել/այդ տարիներին ընդունված էր․ում ուզում՝մեկ էլ տեսար անհետ-անհուշ կորցնում էին․չնայած՝հիմա էլ պակաս վտանգավոր ժամանակներում չենք ապրում, քանի որ երկրում սեւ-մութ ուժերի պակաս երբեւէ չի եղել/։Հիմա թե նրանից էր, որ նրա բողոքները շինարարական կազմակերպությունից ու մեղավորներից, տեղական իշխանությոևններին դուր չէր գալիս, թե մեղավորները ,,վերեւների,, հետ կիսվում էին ու նրանք էին տեղական իշխանությանը հրահրում՝հորս բողոքներն ստանալուց հետո․․․մի խոսքով՝վերջինիս նախընտրեցին աշխատանքից ազատել․․․հիմնարկի ,,վերակազմավորման,, պատճառաբանությամբ/հետագայում դատախազությունն այն բնորոշել էր որպես համայնքի ղեկավարի կողմից ապօրինություն/։Դատարանը վերականգնեց հորս աշխատանքում, բայց՝դեռ աշխատանքում չվերականգնված, հիմա էլ ազատեցին որպես ,,թոշակի տարիքը լրացած,,/Հետագայում՝2000թվի իշխանափոխությունից հետո նրան նոր աշխատանք տվեցին՝արդեն ԲՇՏ-ից վերանվանված ,,թաղամասային հիմնարկությունում,,․բայց այդտեղ էլ սկսեցին նեղել՝իմ հրապարակումների եւ նրա սկզբունքայնության համար/։

1996-98թվերին ստեղծվեց մի իրավիճակ, որ պետական համկարգում ես ,,նալի ու մեխի,, արանքում էի․տեղական իշխանությանը մի կողմից ձեռնտու չէր իմ լրագրողական գործունեությունը՝անկախ մամուլում, մյուս կողմից,ինձ ,,քավության նոխազ,, էին դարձնում ի պատասխան հորս բողոքների՝իրեն ապօրինաբար աշխատանքից ազատելու եւ դրա մոտիվների առնչությամբ։Գրադարանում իմ նկատմամբ խիստ վերահսկողություն սկսվեց ու ռեժիմ, պարտադիր պայման՝ամեն առավոտյան գրանցամատյանում ստորագրելու պահանջով, որն էլ զուգակցվում էր վերանորոգվող գրադարանում, առողջության համար վնասակար պայմաններում սեւագործ բանվորի աշխատանք կատարելու ապօրինի պահանջի հետ․գրադարանի աշխատող կանանցից ոմանք՝տերավորներն ու փողավորները, այդ աշխատանքներից խուսափելու նպատակով բյուլետեններ էին ներկայացնում․ես ուղղակի հրաժարվեցի այդ աշխատանքներից, ասելով, որ դա ապօրինի պահանջ է եւ իմ աշխատանքային պարտականությունների մեջ չի մտնում։Այդ հողի վրա՝գրադարանի վարիչն ու ռեկտորը փորձեցին երկպառակություն ստեղծել կոլեկտիվում եւ աշխատողներին հրահրել իմ դեմ՝ստորագրահավաք նախաձեռնելով, որ, սակայն,,գլուխ չեկավ", քանի որ կամ աշխատողների խելամիտ մասը տուրք չտվեց, կամ՝մարզպետարանի կրթության բաժնին ահազանգած իմ գրավոր բողոքի շնորհիվ այն կանխվեց։Չնայած իմ նկատմամբ կիրառվող ,ռեժիմին", մարդ կար՝օրերով գործի չէր գալիս, մարդ կար՝գրադարանում աշակերտ էր պահում, բայց վարիչն ինձ խիստ տոնով ասում էր, որ ,,գրադարանը հոդված գրելու տեղ չէ,,։Անգամ՝իմ նկատմամբ տարատեսակ սադրանքներ սկսեցին կազմակերպվել․․․Մի օր էլ ռեկտորն  այցելեց գրադարան ու ոտքի վրա ,,դիսպետչերական,, անցկացրեց, իսկ իմ այն հարցին, թե ,,արդյո՞ք ես պետք է դիմում գրեմ՝աշխատանքից ազատվելու",ինչի պահանջը դնում է իմ առջեւ գրադարանի վարիչը, վերջինս ասաց․,,Դուք կազատվեք աշխատանքից որպես անպարտաճանաչ,,/աշխատանքից ազատվելու դիմումիս վրա , ի դեպ՝վարիչին ստիպել էր, որ մակագրի, որ ես ,,անբարեխիղճ եմ, անպարտաճանաչ հետեվություներ չեմ անում եւ արժանի եմ ազատվել որպես այդպիսին,,/մինչդեռ իմ  աշխատանքային դրական  բնութագիրը՝տրված Բելառուսի հանրապետությունից՝մանկավարժ աշխատած ժամանակ, ճւիշտ հակառակն է ապացուցում/։Ինձ սպառնալուց հետո՝ռեկտորը մեկ այլ կնոջ էլ/տիկին Վարդիթերին/՝ինձ հետ մտերիմ, հիշեցրեց նրա թոշակի անցնելու տարիքի մասին․բարեբախտաբար, այդ կինն այնքան համարձակ գտնվեց, որ հիշեցրեց, որ ռեկտորի թոշակի գնալու ժամանակն էլ է լրացել․․․

Իմ հանդեպ անբարյացակամությունը հասել էր նրան, որ իմ դիմումը՝մի քանի օր իմ հաշվին արձակուրդ վերցնելու, որպեսզի Երեւանում վիրահատության ենթարկված պապիս այցելության գնանք ես ու մայրս,լուրջ քննության առարկա դարձավ եւ բավարարվեց մեծ դժվարությամբ։

Բանը հասել էր նրան, որ ,,մարդու իրավունքների դասընթացներին,, ՝6 օրյա տեւողությամբ մասնակցելու նպատակով, իմ դիմումի եւ այդ առթիվ ռեկտորին ներկայացրած գրավոր հրավերի առնչությամբ,վերջինս խիստ տոնով՝հրավերը կարդալուց հետո,հարցրեց․,,Ի՞նչ կապ ունեք դուք այդ կազմակեպության հետ,,/այնպես, ինչպես երեւի թե ,,ժողովրդի թշնամիներին,,էին քննում, ի դեմս առաջադեմ մտավորականության՝ստալինիզմի տարիներին, Բերիայի աշխատասենյակում/։Դասընթացներին մասնակցելու թույլտվություն տրվեց միայն անվճար արձակուրդ վերցնելու պայմանով։Այդ ռեժիմի օրերին ինձ երբեմն փրկում էր այն, որ ատենակալների համակարգը դեռ գործում էր, եւ դատարանում, ուր ատենակալ էի ընտրված ,,սովետի թվերից,,՝ինձ երբեմն դատական նիստերի էին հրավիրում/90-ականներից ատենակալներն սկսեցին վարձատրվել արդարադատության կողմից՝քանի դեռ ատենակալների համկարգը չէր լուծարվել դատաիրավական բարեփոխումների ադյունքում/։

Մի օր էլ, երբ ես ամբիոններից մեկի կազմակերպած միջոցառումն էի լուսաբանել, որի համար ամբիոնի վարիչը շնորհակալություն հայտնեց,  արի ու տես՝ռեկտորին դա այնքան էլ դուր չեկավ, քանի որ սկսեց հետաքրքրվել, թե որքան գումար եմ ստանում հոնորարների համար։

1997-98թվերին հորս աշխատանքից ազատման գործն էր բողոքարկվում դատարաններում՝ընդդեմ քաղաքային իշխանությունների, ի պատասխան՝բուհում իմ դեմ պայքարն էր ուժեղացվում՝ավագանու անդամ ռեկտորին հրահրելով, նա էլ հրահրում էր գրադարանի վարիչին։Հետաքրքիրն այն էր, որ դրանից մեկ -երկու տարի առաջ էլ ռեկտորին էին աշխատանքից ազատել՝ինչ-որ զեղծարարության պատճառաբանությամբ, ու նրա փոխարեն մի որոշ ժամանակ նոր տնօրինություն էր բուհում, իսկ ես եւ գրադարանի աշխատողներն այդ ժամանակ ռեկտորին էինք սատարում․հետո նա վերականգնվեց դատարանով եւ սկսեց․․հալածել այն մարդկանց, ովքեր սատարում էին իրեն/այդ թվում նաեւ՝ինձ, ինչը հիմք է տալիս ենթադրելու, որ կոնկրետ իմ դեմ պայքարը հրահրված էր՝տեղական իշխանության կողմից եւ ռեկտորի անձնական նախաձենությունը չէր/։

Հետո գրադարանի վարիչն սկսեց ավելի համառորեն պահանջել, որ ես աշխատանքից ազատման դիմում գրեմ․,,,Ա դու էս ի՞նչ էրես ունես, դիմում գրի դուս արի, էլի,,։Ստիպված ՝դիմեցի Լոռու մարզպետարանի կրթության վարչություն՝նոր բողոքով։Կրթության բաժինն այն ժամանակ ինձ համար Կրեմլի կամ Սմոլնու դեր էր կատարում, յուրաքանչյուր դիմումից հետո իմ նկատմամբ ռեժիմը թուլանում էր, բայց ստացվեց այնպես, որ կրթության բաժնին ոչ հաճո տեղեկատվություն գրեցի՝կապված կրթական համակարգի կոռուպցիոն երեույթների հետ, ու հասկացա, որ արդեն չեմ կարող աջակցություն որոնել այնտեղ, ում առնչվող տհաճ հրապարակում եմ գրել։Այս անգամ դիմում գրեցի ՝աշխատանքից ազատման, եւ այդ առթիվ կրթության բաժնի վարիչին բանավոր տեղեկացրի, ասելով․,,Որպեսզի դուք ստիպված չլինեք անընդհատ ինձ համար ռեկտորին դիմել խնդրանքվ, ես նախընտրում եմ աշխատանքից ազատվել։Քաղաքավարությամբ էլ հայտնեցի, որ նախընտրում եմ լիարժեք զբաղվել լրագրությամբ, անմնացորդ, քանի որ համատեղելու դեպքում պետական աշխատանքը կխանգարի ինձ․ ու հաշտ ու խաղաղ բաժանվեցի/ի՞նչ իմանայի, թե ինչ է սպասվում ,,ազատություն տենչողին,,՝Հայաստանում/։Եվ, չնայած ,,սեփական դիմում,, գրելուն հաջորդեց ինձ հետ կանչելը՝մի հեղինակավոր լրագրողի միջամտությամբ եւ անմիջական ռեկտորի կողմից, բայց ես արդեն չէի վստահում այդ համակարգին, ու չէի ցանկանում պարբերաբար ,,քյալլա տալ,, բյուրոկրատիզմի դեմ՝առողջությունս վտանգելով ու նյարդեր քայքայելով։Կար նաեւ հարցի ֆինանսական կողմը․պետական համակարգում աշխատավարձը չնչին էր՝2-3000դրամ, իսկ մասնավոր թերթում ես տասնապատիկ շատ էի վաստակում․իմ վրա աշխատանքային պլան էր դրված թերթում․օրական 2 լուր եւ շաբաթական 2 հոդված, եւ աշխատավարձից բացի՝լրացուցիչ հոնորարային վարձատրություն/աշխատավարձի չափի մասին ոչ ոքի չհայտնելու պայմանով/։Բնականաբար,՝պետական համակարգում, ուր աշխատում էի, իմ նկատմամբ անբարյացակամ վերաբերմունքի ու խիստ ռեժիմի, բարոյահոգեբանական անառողջ մթնոլորտի պայմաներում ես չէի կարող թերթում լիարժեք դրսեւորվել, իսկ ընտանիքի հոգսն իմ վրա էր հայտնվել․մայրս՝չնչին թոշակ էր ստանում, հայրս ՝գործազուրկ՝դեռ թոշակի հարցերը չկարգավորած, եղբայրս՝բուհի վճարովի համակարգի ուսանող,ուստի նախընտրեցի ազատվել պետական աշխատանքից։Իսկ 1999թվի հոկտեմբերից՝արդեն աշխատանքային կրճատումներ սկսվեցին թերթում, ում հետ շուրջ 4 տարի համագործակցում էի։Դրանից հետո՝սկսվեցին մշտական դեգերումներ՝թերթից թերթ, գործակալություն, դրամաշնորհային ծրագրերում լրագրողական ապաստան․․․․Մինչեւ որ հոգնած, զզված, դադրած՝փնտրտուքներից եւ ամեն անգամ մի թերթում ,,ապաստան,, փնտրելուց հետո հասկանալով, որ քեզ եւ ընտանիքիդ հետապնդողների ձեռքը նրանց էլ է հասնում․․․ՄԻնչեւ որ հայտնվեցի համացանցի ազատ, անկախ եւ ,,անտեր,, տիրույթում․արի ու տես՝ժողովրդավաության թշնամիներն էլի չէին հանգստանում, եւ սկսեցին ժամանակ առ ժամանակ՝իրենց անձնական օգտագործման հաքերների կամ ներքին գրաքննության միջամտությամբ՝արգելափակել ֆեյսբուքս կամ բլոգս, խոչընդոտել ազատ գործունեությանս․․․

Ահա սա է իրական ժողովրդավարության պատկերը Հայաստանում, որ, սակայն, ,,ժողովրդավարության զարգացման,, բոլ-բոլ գրանտներ է ստանում՝արտերկիրը ,,բանկոմատ,, դարձրած/Ինչպես բնորոշել է ԵՄ հայաստանյան ներկայացուցիչը՝մի համեմատության մեջ/։

Ու այս ամենից ելնելով, եկել եմ այն ցավալի եզրահանգման, որ դու չես կարող լինել ազատ, անկախ լրագրող, մտավորական, քաղաքացի՝աշխատելով պետական համակարգում․ինչ-որ մի տեղ՝քո անկախությունը փակուղի կմտնի/լավ հիշում եմ, թե ինչպես բուհի ,,բերիաներից,, մեկը, մի օր մտնելով գրադարան,մի մշակութային այլազգի գործչի  առնչությամբ, ում մասին ես մշակութային տեղեկատվությամբ էի հանդես եկել մամուլում/,,Համերգ-դասախոսություններ՝Վանաձորում,,/, խիստ փրփրած տոնով ասաց․որ ,,մեկ էլ ձեզնից մեկն ու մեկին էդ մարդու հետ խոսալիս տենամ՝սաղիդ կքշեմ ըստեղից,,․ու այդպես էլ չպատճառաբանեց, թե ինչումն էր այդ մարդու  մեղքը  կայանում, իսկ իմ այն դիտարկմանը, թե ինքը ,,շատ լավ դաշնակահար է"՝հեգնեց․դուք իրա հետ նվագել ե՞ք․․․։

Հիմա ես չեմ կարողանում հավատալ, որ Հայաստանում կարող է լինել 600-800հազար դրամ ստացող պատգամավոր, որ ընդդիմադիր լինի․եթե անգամ պետական հանակարգում հասարակ աշխատանքն է խլվում ընդդիմախոսից,ո՞վ թույլ կտա, որ ահռելի աշխատավարձ ստացող պատգամավորն ընդդիմադիր լինի կամ՝իր շրջանակներից դուրս գա ու չպատվիրակված հարցեր կամ խնդիրներ բարձրաձայնի՝իշխանության այս կամ այն օղակի հետ չհամաձայնեցնելով։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ,բլոգեր,ազատ լրագրող, Վանաձոր,