Օրերս համացանցում հայտնվել էր Հովհաննես Թումանյանի արձակ հրապարակումներից կտրված մի միտք, եւ երբ նշեցի, որ Թումանյանը տեղին է ասել, ու ավելացրի, որ այլ խելացի մտքեր էլ է հայտնել, օգտատերերից մեկը ցանկություն հայտնեց ծանոթանալ Թումանյանի այլ մտքերի եւս: Ստորեւ ներկայացվում է այն:
,,Մտածմունքներ կան, որ սաստիկ ծանր են, բայց դուք դատապարտված եք մտածելու, չեք կարող փախչել նրանցից: Նրանք էն ծանր հիվանդության նման են, երբ դուք ձեր մարմնի մեջ կրում եք քաղցկեղի խոցը, բարակացավի բացիլները կամ ժանտախտի թույնը:Չեք կարող անց կենալ ու արհամարհել. կամ նրանք պետք է ձեզ հաղթահարեն ու սպանեն,կամ դուք պետք է մարդկային հանճարի տված ամեն միջոցներով վեր կենաք ցավերի դեմ ու ազատվեք, առողջանաք.իհարկե, եթե էնքան արիություն ու հասկացողություն ունիք:
Էն մարդիկ, որ երկար ու լուրջ զբաղվել են մեր ժողովրդով, միշտ եկել են մի ծանր եզրակացության, թե շատ չարություն կա մեր հոգում:
Բայց քիչ են էս տեսակ ազնիվ ու քաջ մարդիկը:Մեծ մասամբ ախտի գոյությունը ընդունելով հանդերձ, իրենց առողջ են համարում ու միշտ ուրիշներին են հռչակում հիվանդ:
Մեր ամբողջությունը տառապում է մի ծանր ու խոր բարոյական հիվանդություններով: Նայեցեք: Գյուղացի, ռանչպար մարդիկ են, հարեւան, միասին մեծացած, իրար հետ օխտը բեռը աղ ու հաց կերած, բայց եթե մեկի արտը լավ է գալի կամ անասունը բազմանում՝մյուսը նախանձից հիվանդանում կամ ՝ինչպես իրենք են ասում, ,,արնով է ընկնում,,:
Մամուլ կա: Տասնյակ տարիներով ու անհամար դեպքերով փորձված է. էլ հայհոյանք, էլ զրպարտություն, էլ ափաշկարա սուտ, էլ չարախոսություն, կեղծավորություն: Նեղ թայֆայականություն հո ոչ մի գյուղում էնքան անվայել կերպարանք չի առել, որքան՝ սրա մեջ: Մի հայտնի հրապարակախս պատմում էր, թե պարզ խոսում էին մեր խմբագրատանը, թե էս կամ էն գրողին, ինչքան էլ լավ գրվածք հրատարակի, միշտ պետք է զարկել, ծաղրել կամ լռել, մի խոսքով ամեն կերպ աշխատել սպանել միայն նրա համար, որ մեզ հետ չի, մեր թայֆիցը չի:
Էսպես էլ մտեք ազգային, հասարակական, գրական գործիչների մեջ: Մեկը մյուսի հռչակն ու հաջողությունը տանել չի կարողանում:
Հիմի եկեք ուսուցիչներին տեսեք: Դասերից ավելի շատ էն աշխատանքի վրա են, որ իրար ոտի տակ փորեն, եւ շարունակ մի որեւէ չնչին դեպք, որ կարելի էր ընկերական շրջանում հեշտ վերացնել, ազգային հարց դարձրած, տարիներով ձգտում են պաշտոնական ճանապարհով, դատարանով ու մամուլի էջերում մեկը մյուսին անվանարկել, հալածել ասպարեզից ու սպանել բարոյապես...ոչ մի մեղմություն, ոչ մի ներողամտություն, ոչ մի սահման չարությանը:
...Արդ՝եթե մենք ունենք ազգային իմաստություն, հոգու արիություն եւ առողջ բնազդներ, անկարելի է աչքներս փակենք մեր էս ծանր հիվանդության առաջ եւ չզգանք, որ մեր հոգին շատ է դառնացած, մեր ներքին մարդը շատ է փչացած, եւ դրա դեմ կռվելու, առողջանալու առաջին պայմանը էն է, որ մենք եւ մեր սրտերում, եւ աշխարհքի առաջ անկեղծ խոստովանենք ու ճանաչենք մեր դժբախտությունը: Ապա թե էդ փրկարար գիտակցությանը կհետեւեն ինքնակատարելագործության բարձր ցանկությունն ու ազնիվ գործը: Ուրիշ ճանապարհ չկա. ներսից է լինելու հաստատ փրկությունը, որովհետեւ ներսից ենք փչացած,,;
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ, 1910թ.
Թումանյանի այս մտքերը, որոնք արտատպվել են 1995թվին՝ ,,Բանբեր,, թերթում ՝ ,,Դառնացած ժողովուրդ,, վերնագրի ներքո, մեր կողմից արտատպեցինք մի փոքր կրճատ: Ամեն դեպքում Թումանյանի վերոնշյալ մտքերն այսօր էլ արդիական են:
--------------------------------------------------------------------
Ո՞ր աշխարհքում ունեմ շատ բան, միտք եմ անում՝է՞ս, թե՞՝էն,
Մեջտեղ կանգնած միտք եմ անում, չեմ իմանում, է՞ս, թե՞՝ էն,
Աստված ինքն էլ տարակուսած, չի հասկանում ինչ անի,
Տանի՜...թողնի՜...ո՞րն է բարին, ո՞ր սահմանում, է՞ս, թե՞՝ էն...
ՀՈՎՀ.ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ,19 դեկտեմբերի, 2019թ.
տեղեկատվական-վերլուծական բլոգ ՝ լրագրողական թեմաներով, հիմնադրված 2013թվի օգոստոսի 15-ին Վանաձորում