Հիշողություններ՝Կաունաս-Վիլնյուս ուղեւորությյունից

1980թ. Կիրովականի մանկավարժական ինստիտուտի լեզվագրական ֆակուլտետի առաջին կուրսում էի, ու ձմեռային արձակուրդներին ուսանողական էքսկուրսիա կազմակերպվեց՝Լիտվա/Կաունաս-Վիլնյուս/:Այն ժամանակ Հայաստանը Սովետական Միության կազմում էր, եւ ՍՍՀՄ կազմում գտնվող 15 հանրապետությունների միջեւ չկար վիզային ռեժիմ.սրա հետ մեկտեղ՝բոլոր հանրապետությունների քաղաքացիների համար մեկ, միասնական տիպի սովետական անձնագիր էր գործում.ՀՀ սովետական քաղաքացու անձնագիր, որի մեջ պարզապես նշվում էր ազգությունդ եւ մշտական բնակության վայրդ:Ուղեվորությանը մասնակցում էին մեր ֆակուլտետի տարբեր կուրսերի ուսանողներ՝դասախոսների/այդ թվում՝կուրսղեկի/ գլխավորությամբ:Կաունասում բնակվում էինք ինչ-որ ուսանողական հանրակացարանում, որտեղ նաեւ լիտվացիներ էին բնակվում, ու նրանց հետ երբեմն հաղորդակցվում էինք, տեղի էր ունենում մտքերի փոխանակում՝քաղաքական թեմաներով....Մոտ 10 օրվա ընթացքում եղանք թանգարաններում, հիշարժան վայրերում, նաեւ՝գիշերային ռեստորան-կաբարե այցելեցինք՝օթյակից հիանալով սքանչելի վարիետեով, ինչը մեր՝հայաստանցիներիս համար, բնականաբար,նորույթ էր/Լիտվան, Լատվիան ու Էստոնիան ՍՍՀՄ այլ պետությունների հանդեպ ավելի առաջադիմական էին՝արեւմտյան բարքերն ընդօրինակելու տեսակետից/:Իհարկե այցելեցինք նաեւ խանութներ, հասցրինք օգտվել ներքաղաքային լեփ-լեցուն տրանսպորտից/եւ մի օր անգամ սարսափահար հաջորդ կանգառից դուս թռանք տրոլեյբուսից՝այնքան անտանելի նեղվածք էր, որպեսզի բառացիորեն շնչահեղձ չլինենք/քաղաքում, բնականաբար, երբեմն շրջում էինք առանձին խմբերով/:Իմ մոտ տպավորված է այն, որ լիտվացիներն անբարյացակամ էին տրամադրված Ռուսաստանի հանդեպ/ըստ պատմական փաստերի՝Լիտվան ավելի ուշ է ,,ինտեգրվել,, Սովետական Միությանը, քան՝մյուս հանրապետությունները, եվ այնտեղ ազգայնական տրամադրություններն ավելի գերիշխող են եղել մշտապես այն աստիճան, որ ռուսերենով չեն ցանկացել հաղորդակցվել անգամ՝այլ հանրապետություններից եկած հյուրերի հետ, դժկամությամբ պատասխանելով ռուսերեն հարցադրումներին:Թե ինչու՞՝այդ հարցին, որ լիտվացի մի ուսանողի տվեց մեր համակուրսեցի աղջիկներից մեկը, պատասխանվեց, որ ,,մինչեւ ռուսների գալը մեր աղջիկները չէին խմում, իսկ հիմա ոչ միայն խմում են, այլեւ՝ծխում,,:Հիշում եմ նաեւ, որ ռեստորան մտնելու համար ինչ-որ հատուկ նախապայմաններ կային՝իրենց պետության  կողմից սահմանված, ու դրա համար մեզ սկզբում ներս չէին թողնում:Պահակը դռան բռնակը պինդ բռնել էր, իսկ երբ մեր դասախոս Տիգրան Ավետիսյանը փորձեց դուռն ուժով բացել, պահակն ավելի ամուր կառչեց բռնակից ու սկսեց գոռգոռալ, ինչի առթիվ Ավետիսյանն ասաց՝,,Չտո՞ զա շովինիզմ,,:

Որպես կանոն, լիտվացիները շատ բարձրահասակ էին.մենք նրանց բարձրահասակության վրա էինք զարմանում, նրանք մեր՝կարճահասակության վրա/թեպետ՝մեր հետ կային նաեւ բարձրահասակներ, որոնք էլ, սակայն, լիտվացիների հետ չէին կարող ,,մրցել,, այդ հարցում/:Չնայած այդ էքսկուրսիայից, ցավոք, ոչ մի լուսանկար չկա, քանի որ մեր հետ չկար լուսանկարիչ, հետո այն ժամանակ դեռ բջջային հեռախոս գոյություն չուներ՝ինչպես այժմ,որ կարողանայինք առնվազն ,,սելֆի,, անել/, բայց՝այդ ուղեվորությունից իմ անձնական արխիվներում պահպանվել են  այդ օրերին ծնված սրամտություններ, որոնցից մի քանիսը որոշեցի, ի վերջո,զետեղել բլոգում:

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ինքնաթիռի թռիչքը հետաձգվում էր՝ամպամած եղանակի պատճառով:Արամն ասաց.,,Էրեխեք, ամեքդ իրեք մանեթ հավաքեք, փափախ սամալյոտ եմ ճարել,,:

                                                   --------------------------------

Ինքնաթիռի մեջ Մերուժը Համոյին ասում է՝,,Բեր մի-մի հատ ծխենք,,:

Համո՝,,Բա որ բռնեն,,:

Մերուժ՝,,Բռնում են՝բռնեն.հո դուս չեն անել    

                -----------------------------------------------------------------------------

Ինքնաթիռի մեջ:

Արթուր.,Որ հանկարծ մեկնումեկդ վատ զգաք, չքաշվեք, ասեք, վարպետին կխնդրենք՝մի տեղ աջ քաշի-կանգնի,,:

---------------------------------------------------------------------------

Երեխեքը որտեղ մի թեթեւ անկարգություն էին անում ,աղմկում կամ ուշադրություն գրավում, եթե որեւէ մեկը հետաքրքրվում էր, թե որտեղից են, պատասխանում էին՝,,Իզ Գրուզիի,,/,,Վրաստանից,,.դե որ հայերի անունը դուրս չգա.../:

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

Վիլնյուսում մեզ պետք է դիմավորեին, որ տանեն Կաունաս, բայց ոչ ոք չկար.Համոն հեգնեց.,,Օ՜...ինչ օրկեստր է կանգնած...,,:

----------------------------------------------------------------------------------------------------

Լիտվացի տղաները՝ծանոթանալով մեր խմբի անդամների հետ,ներկայացան՝անուններով:Նրանցից մեկն ասեց՝,,Գինտարաս,,:Ջիվանն էլ ներկայացրեց մեր խմբի անդամներին, ասելով.,,Ա էտո Համազասպարաս, Աշոտարաս,,:

-------------------------------------------------------------------------------------------

Լիտվացի մի ուսանող էր եկել հանրակացարանի մեր սենյակ՝զրուցելու, որտեղ մի քանի աղջիկներով էինք.նա շատ հետաքրքրասեր էր ու անընդհատ հարցեր էր տալիս:Մեր աղջիկներից մեկը, հայերեն քրթմնջալով, ասեց՝,,Ա դե վեր կաց ռադդ քաշի է՜...ուզըմ ենք արդեն քնենք..,,:Լիտվացին հետաքրքրվեց, թե ,,չտո օնա գովորի՞տ,,:Մառան, իհարկե, այն չթարգմանեց, այլ դրա փոխարեն ուրիշ մեկնաբանություն արեց.,,Օնա գովորիտ պոչեմու՞ ու վաս ցերկովի մնոգո,,/,,ինչու՞ ձեր մոտ այդքան շատ եկեղեցիներ կան,,/:

---------------------------------------------------------------------------------------------

Մինվոդիից հայեր բարձրացան ինքնաթիռ;Նրանցից մեկը հետը շանն էլ էր տանում:Աղջիկներից մեկը շանը տարավ իր մոտ, մի քիչ շոյեց, փաղաքշեց ու ասաց՝,,Դե լավ, գնա պապայիդ կուշտը,,:

-----------------------------------------------------------------------------------------

Ինքնաթիռի ,,տուալետից,, դուրս եկող Արթուրին դասախոս Ավետիսյանն ասաց.,,

-Դրախտի նախադուռն ազատվե՞ց:

-Այո:

-Վերջին երջանիկը դու էի՞ր:

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Հ.Գ.    Այն, որ Լիտվայում հակառուսական տրամադրություններ կային, դրանում համոզվեցի նաեւ ավելի ուշ՝1989թ.երբ ՀԼԿԵՄ ուղեգրով գործուղվել էի Լիտվային սահմանակից Բելառուս, Մինսկում գտնվող հայկական ժամանակավոր դպրոց՝դասավանդելու  1988թվի երկրաշարժից տուժած ու էվակուացված հայաստանցի երեխաներին, եւ հաճախ էինք Մինսկից ուղեվորվում Վիլնյուս՝անգամ ավտոբուսով, ու լիտվացիները կրկին անբարեհաճ էին, երբ իրենց ռուսերենով հարցեր էին տալիս/ահա թե ինչու, մի գյումրեցի կին այդ առթիվ զայրացած ասաց.,,Հիմի ես ավտոբուսից կիջնեմ ու հայերենով կհարցնեմ՝,,Ախչիկ ջան, ունիվերմագ ի՞նչխ պիտի էրթանք,,:

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

90-ականների ,,Ոսկու շուկան,, եւ վաուչերները․․․հեյ գիտի հա՜․․․․

Վանաձորի ,,Արցախ,, պուրակից ոչ միայն անկախության շարժումն է ձեւավորվել,նստացույցերը, ,,պայքար,պայքար մինչեւ վերջ,, բղավելն ու հացադուլները, այլեւ՝անկախ շուկայական հարաբերությունները։Առաջին անգամ այդտեղ էր, որ բացօթյա ,,սեւ շուկա,, էր 90-ականներին՝,,Ոսկի-դոլար առնեմ,, բղավոցներով։Առուվաճառքն իրականացվում էր ավելի հաճախ՝մազ-մորուքի մեջ կորած, գազազած դեմքերով երիտասարդ կամ միջին տարիքի տղամարդկանց կողմից։Մասսայական գործազրկությունը՝գործարանների քայքայման, փլուզման ու հարկադիր անգործության մատնվելու արդյունքում, շատերին էր վերամասնագիտացրել՝վերածելով շուկայական դալալների։Որքան հիշում եմ, այն ժամանակ բանկերը ոսկի չէին գնում, այլ միայն՝տարադրամ եւ վաուչերներ։Վաուչերները արժեթղթեր էին, որ 1990-ականներին, Բագրատյանի կառավարության օրոք հատկացվեցին բնակչությանը՝որպես համընդհանուր պետական ունեցավծքից մասնաբաժին ունենալու միջոց․իրականում դա շարքային քաղաքացուն գրեթե օգուտ չտվեց․դրանց շուկայական արժեքը 6000 դրամից ,,ձգեց,, մինչեւ 20հազար դրամի, հետո՝առհասարակ դադարեցվեց գնման գործընթացը։Բայց դրա շնորհիվ՝հավանաբար ոմանք հարստություն ու կապիտալ ձեռք բերեցին՝,,ցեխի գնով", բացահայտ ու ընդհատակյա միլիոնատերեր դարձան թերեւս ու իրենց ունեցվածքը հետագայում տեղափոխեցին արտերկիր․․․․

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ