Գողական կատուն

                     /Կարճ պատմվածք/

 Ձեղնահարկի տանիքին կարճատեւ իշխանափոխություն էր տեղի ունեցել․սպիտակամորթ, բարի ու բեղմնավոր կատուներին քշել էր սեւ կատուն/որ ժամանակ առ ժամանակ հայտնվում էր ու սեւ, փայլուն աչքերը սեւեռած՝ահաբեկում սպիտակամորթ ու շեկավուն կատուներին՝քշելով ջրհորդանի մոտ ու հրահրելով ցած նետվել/, այժմ ըմբոշխնում էր ամառային արեւի շողերն ու երանության մեջ ,,թինկը տված,,՝պոչն էր շարժում, ջերմ հայացքով հասկացնելով տանիքի վրա խաղաղ թռչկոտող ծիտիկներին, որ արդեն տարածքի նոր ,,նայողն,, ինքն է ու այսուհետ ինքն է հրճվելու նրանց պարով եւ քշելու ագռավներին․․․Եւ այնպիսի հոգեզմայլանքով էր նայում ծիտիկների ցատկախաղին․․․նախկին չարացած կատվից հետք էլ չէր մնացել, համակ բարություն էր ճառագում հայացքից՝խորամանկ ժպիտով քողարկված․․․Երեւի հոգնել ու ձանձրացել էր ,,տնական,, կատուներից ու սիրտը նոր, թարմ ու երիտասարդ ծիտիկներ էր ուզում։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

29․07․2017թ․

,,Այսքան ուրախ կյանքը մեր․․․,,

                    ,,Դիսկոմֆորտ,, ՝էն էլ ինչ կարգի

  Վանաձորցի մի պատգամավոր ընտրություններից առաջ ասում էր՝,,մարդկանց դիտմամբ դիսկոմֆորտի մեջ են պահում,,։,,Դիսկոմֆորտ,,/այսինքն՝կենցաղային անհարմարություններ/՝էն էլ ինչ կարգի։Բնակչության մի մասն, ինձ թվում է, իմունիտետ է ձեռք բերել ,,դիսկոմֆորտին,, դիմակայելու առումով, ու իր կյանքն առանց ,,դիսկոմֆորտի,, չի պատկերացնում։Ո՞նց կարելի է կյանքը Հայաստանում պատկերացնել առանց էներգետիկ անջատումների,  առանց մոմի ու չոր սպիրտի, առանց նավթի ու կերոսինի կամ ,,կիպիծիլնիկի", առանց դույլով ջուր կրելու՝եթե բարձրաստիճան պաշտոնյա չես կամ պատգամավոր։

Կենցաղային մշտական անհարմարությունները, հոսանքի անվերջ տատանումներն ու հովհարային ու անհովհար անջատումներն ու դրանց հետեւանքով էլեկտրական սարքերի պարբերական շարքից դուրս գալը հանգեցրին նրան, որ մանկավարժ-լրագրողի մասնագիտությանը զուգահեռ՝էլեկտրիկի ,,մասնագիտություն,, էլ ձեռք բերեցի վերջին 17 տարիներին/լուսահոգի էներգետիկ վարպետ պապիս մասնագիտական հմտությունները մորիցս յուրացնելով ու հետագայում նրանից ավելի կատարելագործվելով, ու դրա համար՝լուսահոգի հորս շախմատային լուսահոգի ընկերներից մեկը, որ մասնագիտությամբ էլեկտրիկ էր, մեր տուն գալիս ինձ կատակով ասում էր ,,ժուռնալիստ-էլեկտրիկ,,։Եթե մայրս հաճախ էր վերանորոգում էլեկտրական վառարանների սնուցման գծերն ու հարակից ,,ատրիբուտները"/,,սպիրալները,, միացնում կամ փոխում, ,,վիլկաները,, նորոգում կամ փոխում/, ապա ես արդեն սկսեցի դրանցից բացի՝պատի մեջի վարդակն էլ փոխել կամ լուսամփոփ նորոգել։Մոտ 15-20 տարի առաջ, երբ աշխատանքից գալիս էի տուն ու տեսնում էի, որ մայրս ակնոցն աչքերին կրկին վառարանի կտրված ,,սպիրալներն,, է ամրացնում/դրանց հաճախակի շարքից դուրս գալու պատճառն էլ հովհարային ու անհովհար անջատումներն էին ու էլցանցի կողմից պարբերական ձեւով լարման հետ ,,խաղալը,,՝հավելյալ շահույթներ ստանալու կամ ապօրինի գծեր միացնելու նպատակով, ինչպես նաեւ ,,հազարումի,, ապօրինություն՝այդ համակարգում/, ասում էի,,Էլի դու աչք ե՞ս քոռացնում․․․դեն շպրտի դրանք՝կորչեն, մի հատ նորը կառնենք․․․,,։Ինքն էլ առանց գործից կտրվելու՝ասում էր ՝,,Դու ավելի լավ ա՝ ուշադիր նայի, թե ոնց եմ սարքում, որ դու էլ սովորես, մեկ էլ տեսար՝պետք եկավ,,։,,Իբր շատ ուրախ եմ՝որ դու աչք ես քոռացնում, մի հատ էլ ես նայեմ՝սովորեմ,,-հակադարձում էի։Դրա համար են ասում՝,,Երբեք մի ասա երբեք,,։

․․․Իսկ առաջին ,,արհեստս,, Սովետի թվերին էր՝1975-76թվերին, երբ 8-րդ թե 9-րդ դասարանում էի ու հորեղբորս որդուց, որ մինչեւ գեղարվեստա-թատերականի նկարչական ընդունվելը ռադիոկապի ուսումնարան էր գնում,սովորեցի տան հեռախոսի կտրված կաբելները միացնել։Այն ժամանակ դրանք հաճախ էին շարքից դուրս գալիս՝հեռախոսն անընդհատ տան այս ու այն անկյունից տեղափոխելու հետեւանքով կամ՝կաբելի անորակության պատճառով։Հիմա այդ ,,մասնագիտությունն,, այլեւ արդիական չէ, քանի որ մեխանիզմը փոխվել է, եւ պատրաստի գծեր կան կամ առանձին պահեստամասեր՝միանգամից, առանց չարչարանքի ամրացվող։Բայց՝տնային ,,էլեկտրիկի,, մասնագիտությունն այսօր էլ կենցաղում հույժ անհրաժեշտ է, ինչպես 90-ականներին,քանի որ մշտական անհովհար անջատումներից ու էլցանցի կողմից հոսանքի լարումը թուլացնել-ուժեղացնելու հետեւանքով սնուցման գծերն ու  էլեկտրական սարքերը մշտապես շարքից դուրս են գալիս ու  ստիպված ես անընդհատ ,,վիլկա-տրայնիկ,, փոխել, հինը նորոգելով կամ նորով փոխելով։Ստիպված ենք եզրակացնել,որ հենց էլեկտրական սարքավորումների բիզնեսի աշխուժացման նպատակով էլ էլցանցն անընդհատ հոսանքի հանդեպ ,,դավեր,, է նյութում/մյուս կողմից էլ՝հաշվիչների աշխատանքն արագացնելու նպատակով․թերեւս․համենայն դեպս՝այդ են վկայում նաեւ հեռուստատեսությամբ այդ առթիվ պարբերական բողոքները՝տուժած քաղաքացիների կողմից/։Սա՝էլցանցի շնորհիվ ստեղծված կենցաղային անհարամարությունների ,,մասով,,․բա ինչքան էլ տուժում են ու նյարդեր քայքայում շարքային քաղաքացիները՝ջրի ճնշման տատանումների պատճառով․տեղ կա՝ճնշումն այնքան են իջեցնում, որ մարդիկ չկարողանան տաք ջրից օգտվել կամ ջուրը վերին հարկեր չի բարձրանում ցածր ճնշման պատճառով, տեղ էլ կա՝ջրի ճնշումն այնքան են ուժեղացնում, որ ջրատար խողովակների համար պայթյունավտանգ ու վթարային  իրավիճակ է ստեղծվում։Պատկերն ավելի է ամբողջանում, երբ գազ ունեցող քաղաքացիների էլ գազն է պարբերաբար անջատվում՝,,պլանային նորոգումների,, մշտական պատճառաբանությամբ, ու վերջիներս հայտնվում են գազ չունեցող քաղաքացիների կարգավիճակում՝էլեկտրական գծերից օգտվելու պարագայում։

Կարծում ենք, եթե հայաստանյան ,,դիսկոմֆորտի,, պայմաններում ապրած մարդը հայտնվի նորմալ, ,,ցիվիլ,, երկրում/այնպես, ինչպես սովետական տարիներին էր/, ապա հարկ կլինի մասնակցել հոգեթերապեւտիկ դասընթացների՝համարավետ կենցաղին կրկին վարժվելու եւ առավել կատարելագործված կենցաղային նորություններին ինտեգրվելու նպատակով։

Եթե սովետական տարիների տարածված անեկդոտն էր այն, թե ,,ձուկ կողքի խանութում չունեն, մենք միս չունենք,,՝ապա հիմա անեկդոտի կարգավիճակ է ստանում այն մշտական խոսակցության թեման, թե ով գազ չունի, ով լույս չունի, ով հոսանք չունի․․կամ՝երբեմն էլ ,,երեքը մեկում,, է լինում, երբ որեւէ թաղամասում եւ ջուրը չի լինում, եւ հոսանքը, եւ գազը։Եվ սա՝21-րդ դարի Հայաստանում, անկախության 26-րդ տարում, երբ փառավոր ինտեգրված ենք բոլոր ,,ցիվիլ,, երկներին․պարզապես՝քաղաքակրթությունն այժմ միայն բարձրաստիճանների համար է, իսկ շարքային քաղաքացուն կիլոմետրերով ետ են շպրտում միջնադար ու անգամ խրախուսում ու հաճույքով լուսաբանում գյուղերում աթարի օգտագործումը՝կենցաղային նպատակներով։Քաղաքներում էլ մինչ օրս շատերն են փայտ վառում՝որպես մատչելի վառելիք։Իսկ մինչեւ արեւային էներգիան կներդրվի շարքային քաղաքացիների համար,որպես այլընտրանքային ջեռուցում՝,,գորտի աչքը ջուր կդառնա,,։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Ինչպես ես մկրտվեցի իմ իրավունքների պաշտպանության գործում

Օգոստոսի 13-ն ինձ համար արժանահիշատակ օր է։1991թվի օգոստոսի 13-ին, երբ արդեն 2 տարվա աշխատող էի Կիրովականի դատարանում, դատարանի նախագահի ժամանակավոր պաշտոնակատրան ինձ ազատեց աշխատանքից՝իբր ես ,,ժամանակավորի,, հաստիքով եմ ընդունվել։Դատավորի հրամանը բողոքարկեցի արդարադատության նախարարություն, ներկայացնելով խնդրի պատմությունը եւ այն, որ 1989թ․ես ընդունվել եմ աշխատանքի՝թափուր հաստիքի պայմաններում, դիմումս եղել է որպես հիմնական աշխատանքի դիմում, բայց փորձաշրջանն անցնելուց հետո, փոխանակ ինձ արդեն հրամանագրեին, վարչական ռեսուրսի ճնշման տակ՝հրահանգեցին, որ ես նոր դիմում ներկայացնեմ, թե իբր ցանկանում եմ ընդունվել ժամանակավոր աշխատանքի՝ֆիզարձակուրդում գտնվողի փոխարեն։Աշխատանքում իմ վերականգնումը տեւեց ընդամենը 19 օր, առանց դատական միջամտության, պարզապես՝արդարադատության նախարարի կարգադրությամբ՝դատավորն ստիպված էր իր նախորդ հրամանը չեղյալ համարել այն բանից հետո, երբ նախարարությունն ստիպված եղավ գրասենյակին լրացուցիչ հաստիք հատկացնել, որ ոչ չիշը խորովվի, ոչ՝խորովածը։Մեր ժամանակներում աշխատանքի վերականգնումը կարող է տեւել ամիսներ, բայց այդ անցումային շրջանում/սովետը փլուզվում էր, նոր ընտրություններ էին սպասվում/աշխատանքի վերականգնումն ու արդարության վերականգնումն ընդամենը 19 օր տեւեց։

․․․1989թվին, Սպիտակի երկրաշարժից հետո,վերադառնալով էվակուացված վայրից՝Բելառուսից ,ուր գործուղվել էի ԼԿԵՄ ուղեգրով՝դասավանդելու ժամանակավոր հայկական դպրոցում/հասարակագիտություն, պատմություն, իրավունքի հիմունքներ, հայոց լեզու եւ գրականություն՝ռուսական կրթությամբ հայ երեխաներին/, պարզեցի, որ իմ նախկին աշխատատեղն արդեն կրճատման ենթակա է՝քիմմանրաթելերի գործարանում,որտեղ ինժեներատեխնիկական աշխատանքում էի ստիպված ներգրավվել՝ոչ մասնագիտությամբ աշխատելով։Զուգահեռ՝ատենակալ էի դատարանում՝1986թվից, հասարակական կարգով, եւ ահա, պարզելով, որ դատարանում ոչ միայն ատենակալների ,,կրիզիս,, է այդ ժամանակ/քանի որ բնակչության մեծ մասն էվակուացվել էր/, այլեւ՝թափուր հաստիք կա գրասենյակում՝գործավար-քարտուղարի, որոշեցի ընդունվել աշխատանքի։Դիմումս մակագրվեց՝,,ընդունել 3 ամիս փորձաշրջանով,,։Փորձաշրջանն անցավ, եւ, բնականաբար, պետք է նոր հրաման տրվեր՝որպես հիմնական աշխատող ընդունելու մասին։Բայց՝այդ ընթացքում կոմկուսի նախկին նոմենկլատուրային վարչակազմում ու ապարատում սերտաճած ,,մաֆիան",՝գործարանի նոր տնօրենի դրդմամբ՝25 տարվա աշխատանքային անբասիր կենսագրություն եւ բազում պատվոգրեր ու շնորհակալագրեր ունեցող հորս վրա գործ էր ,,թխել,,/ ի պատասխան այն բանի, որ նա չէր ցանկացել կատարել գործարանի նոր տնօրենի հրահանգն ու իր պաշտոնը՝գործարանի կադրերի բաժնի վարիչ եւ դիրեկտորի օգնական՝կադրերի գծով, թողնել եւ աշխատանքի անցնել նույն գործարանի քաղպաշտպանության համակարգում/։Եվ ահա, երբ ես արդեն դատարանի 3 ամսվա աշխատող էի, հորս գործը մտավ դատարան։Այդ մասին տեղեկանալով՝դատարանի նախագահն ինձ ասաց․,,Հորդ գործը մտել է դատարան․կամ պետք է այն ուղարկեմ ուրիշ դատարան, կամ դու պետք է աշխատանքից ազատվես, որովհետեւ ես իրավունք չունեմ իմ աշխատողի հարազատի գործը քննելու,,։Բնականաբար՝ընտրվեց գործն այլ դատարան ուղարկելու տարբերակը, քանի որ ես իմ աշխատանքում որեւէ թերացում չունեի եւ պահանջված աշխատող էի։Բայց, քանի որ հայրս իրեն մեղավոր չէր ճանաչում եւ համառորեն հրաժարվում էր առհասարակ դատարան ներկայանալ, ուստի այլ դատարանի դատավորն էլ նրա նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրեց կալանքը։Իմ  վիճակը դարձավ առավել խոցելի, քանի որ աշխատանքային փորձաշրջանն անցնելուց հետո՝դեռեւս ինձ չէին հրամանագրել՝որպես հիմնական աշխատող։Եվ ահա, օգտվելով այդ հանգամանքից, դատարանի նախագահը/այժմ արդեն օղորմածիկ/ որոշեց հիմնական հաստիքով ,,լավություն,, անել իր ծանոթին, իսկ ինձ հրահանգեց, որ ես երկրորդ դիմումը գրեմ՝ինձ ժամանակավոր աշխատանքի ընդունելու խնդրանքով։Եվ, քանի որ այլ տարբերակ չկար/հայրս՝մեկուսարանում, մայրս՝հարկադրված էր օգտվել թոշակ ստանալու իրավունքից, քանի որ նա էլ էր քիմմանրաթելի գործարանում կրճատումների ենթարկվել, եղբայրս՝դպրոցական, ու տան միակ աշխատողն այդ պահին ես էի/, ստիպված գրեցի այդ չարաբաստիկ երկրորդ դիմումը։Լարված իրավիճակ ստեղծվեց կիսատնակային պայմաններում գտնվող դատարանի գրասենյակում․նույն աշխատասեղանի շուրջ, նույն գործի վրա՝2 աշխատող, փոխադարձ սառնության պայմաններում։Որոշ ժամանակ անց՝մեր միջեւ աշխատանքի բաժանում կատարվեց․գրասենյակի վարիչի նպատակահարմարությամբ։Մոտ մեկուկես ամիս կալանքի տակ գտնվելուց հետո հայրս հմուտ փաստաբանի օգնությամբ՝արդարացվեց, ազատվեց կալանքից եւ աշխատանքի անցավ՝ԲՏԱՎ համակարգում․սկզբում՝,,Դիմաց,, թաղամասում, այնուհետ՝,, Տարոնում,, ԲՇՏ-ի պետ։

Անցավ 2 տարի եւ վրա հասավ 1991թիվը, դատարանի գրասենյակի՝ֆիզարձակուրդում գտնվող աշխատողը, ում փոխարինելու հրամանով էին ինձ հրամանագրել, վերադարձավ, իսկ դատարանի նախագահին էլ այդ պահին փոխարինեց այլ դատավոր, որն էլ ստիպված էր ինձ մատուցել իմ աշխատանքից ազատելու տհաճ լուրը՝փոխզիջում առաջարկելով․,,Կամ պետք է տեղափոխվես կրկին ֆիզարձակուրդում գտնվողի /մեկ ուրիշի/փոխարեն, կամ՝աշխատանքից ստիպված եմ ազատել, որովհետեւ դու հրամանագրված ես որպես ժամանակավոր,,։Ահա այդ ժամանակ արդեն նյարդերս տեղի տվեցին ու զայրացած ասի՝,,Հիմա կտեսնենք, թե ով է ժամանակավոր, ով՝հիմնական,,։ Գրասեղանի վրա գործերի կույտը թափված թողնելով՝դուրս եկա,,։Դիմում-բողոք ներկայացրի արդարադատության նախարարություն։Դիմումիս հետ կապված՝ հայրս էր ստիպված անվերջ նախարարություն գնալ/փաստորեն, արդեն պայքարելով ոչ թե իր, այլ՝դստեր իրավունքների համար/։Արդարադատության նախարարը համոզվեց ակնհայտ անարդարության հարցում, եւ, քանի որ իմ փոխարեն ընդունվածն էլ անչափահաս երեխա ուներ/իսկ ես էլ այդ ընթացքում գործերս հանձնել էի մասնավոր իրավաբանական ինստիտուտ՝որպես երկրորդ մասնագիտություն,որ, ցավոք, հետագայում այդպես էլ հնարավորությու չունեցա շարունակել, զուգահեռ՝գրասենյակի վարիչի կուրսերի էի գործուղվել դատարանի նախագահի կողմից/որպես ինձ ժամանակավոր ընդունելու մխիթարություն կամ իր մեղքի ապաշխարհանք/, ուստի գրասենյակին հատկացրին լրացուցիչ հաստիք։Բայց՝դրանից հետո, աշխատանքային կոլեկտիվում՝ ինձ ազատած դատավորն արդեն սկսեց տհաճ մթնոլորտ ստեղծել, դատարանից դժգոհ այցելուներին հրահրել իմ դեմ/վարույթների կատարման ձգձգումը փորձելով պատճառաբանել ,,աշխատողի անփութությամբ,,/, ինձ 2 ամսով ուղարկել արձակուրդ, հետո այդ ընթացքում կորած վարույթի համար պատասխանատվությունը փորձել բարդել ինձ վրա, ոչ աշխատանքային օրով դատարան կանչել՝,,գրասենյակից գործ  հանելու"/իր կաբինետի դռան միջով մտնել գրասենյակ եւ գործ հանել․․․/,իսկ այդ ապօրինի հրահանգը չկատարելուց հետո՝հաջորդ օրն ,,անհնազանդ,, աշխատողին ժողովում նախատել․․․Լարվածությունը հասավ, այնտեղ, որ բանավոր կարգադրություն արեց, որ աշխատողներին այցելուների հետ աշխատանքի ժամին խոսելու դեպքում խիստ կպատժի, ռեժիմի ծայրաստիճան խստացումներ սկսեց կիրառել․․․մի խոսքով՝այդ տհաճ իրավիճակը շարունակվեց՝մինչեւ 1994թիվը, երբ մանկավարժականի գրադարանում մատենագետի թափուր հաստիքի տեղ իմանալուն պես՝փոխադրվեցի այնտեղ։Ի՞նչ իմանայի թե այնտեղ ինչ էր սպասվում ինձ այն բանից հետո, երբ 1995թվին հաստատուն ոտք դրեցի լրագրողական դաշտ։Իսկ այդ մասին պատմությունը՝տես 2012թ․,,Azat Ankakh բլոգում՝,,Ինչպես ես դարձա լրագրող եւ դրա հետեւանքները,,հոդվածում։

․․․Դատարանում իմ աշխատանքում վերականգնմանը նպաստեց  նաեւ այն, որ երկրում արդեն նոր իշխանություններ էին ձեւավորվում/անկախության հռչակումից օրեր էին մնացել՝փաստորեն, անցումային շրջան էր, նորանկախ Հայաստանի առաջադիմական ուժերն սկսել էին ՍՍՀՄ-ից դուրս գալու հաստատուն գործընթացը/։Իմ աշխատանքում ազատումն ու վերականագնումը համընկավ այն ժամանակաշրջանի հետ, երբ Կրեմլում մի քանի օրյա խռովություն սկսվեց Գենսեկյան ծերուկների կողմից՝ընդդեմ Գորբաչովի։ Բայց այդ խռովությունը տապալվեց/հակառակ պարագայում՝կարող է երկիրը շատ ավելի ետ գնար՝մինչեւ 30-ականների ռեակցիայի տարիներ/։Ըստ այդմ, ես / որ այս վերջին 10-15 տարիներին քանիցս եմ Գորբաչովին անիծել՝ԽՍՀՄ-ը քանդելու, երկրաշարժ ,,սարքելու,,/ըստ ենթադրությունների/ եւ հայ ժողովրդի մի պատկառելի հատվածին տնավեր-բնավեր դարձնելու մեջ, այն ժամանակ՝ 1991թվին,երախտապարտ էի այն ուժերին, ովքեր տապալեցին Գենսեկյան ծերուկների խռովությունն ու Գորբաչովին ազատեցին ժամանակավոր տնային կալանքից։Թե չէ հաստատ՝,,պոլիտբյուրոն,, մեջը նստած դատարանի այն ժամանակվա նախագահն ով գիտե, թե ինչ օյին էր բերելու մեր ընտանիքի գլխին ու միգուցե Սիբիր էլ աքսորել տար՝եթե բերիականության տարիները ետ վերադառնային ու Կիրովականի դատարանը չձերբազատվեր սովետի մուրճումանգաղից ու չդառնար Վանաձորի դատարան։Ի դեպ, իմ աշխատած տարիներին՝1989-1994թթ․ դատարանն ավելի շատ էր հօգուտ քաղաքացու աշխատում, համակարգն ավելի պարզ էր, բյուրոկրատությունն ավելի քիչ, ,,վերեւվներից,, կախվածությունը՝անկախության տարիներին, շատ ավելի քիչ էր, քան՝ներկայումս կամ սովետական տարիներին։Արդարադատության համակարգում դատական հայցերի ու դրանց կատարման մեխանիզմն էր պարզ/ հաստիքներն ավելի քիչ լինելու եւ չնչին  աշխատավարձ ստանալու պայմաններում/։Բայց սա արդեն՝այլ թեմա է եւ առավել տարողունակ։

․․․Մի սադրանք էլ դատարանի նախագահի ժ/պաշտոնակատարի կողմից թերեւս այն էր, որ իմ՝աշխատանքում վերականգնվելուց հետո՝ինձ ստիպողաբար ուղարկեց 2 ամսով արձակուրդ/2 տարվա չօգտագործված արձակուրդ ունեի/, իսկ իմ բացակայության ժամանակ տեղի ունեցած ինչ-որբնակարանային վարույթի կորուստը փորձում էր բարդել իմ վրա ու այդ վարույթի չկատարման առթիվ քաղաքացու բողոքն իմ վրա էր ուղղորդում։եւ երբ այդ առթիվ ստիպված էի գրավոր բացատրություն ներկայացնել՝արձակուրդից վերադառնալուց հետո, հիշեցնելով, որ վարույթների սեյֆերը փական չունեն ու կորչելու ընթացքում ես արջձակուրդում եմ գտնվել, վերջինս զայրացած ասաց․,,Ձեր իրավունքները լավ պաշտպանել գիտեք,,։Ես էլ ասացի՝,,Ձեզնից ենք սովորել,,։բա հո չէի՞ ուրանալու։

․․․Դատարանի նախագահի հրամանով գործուղվել էի Երեւան՝գրասենյակի վարիչի կուրսերի։Իսկ այդ հրամանից հետո՝նախագահին փոխարինելու էր ժ/պաշտոնակատարը։Եվ ահա, կիրակի օրով, երբ ես հաջորդ օրը պետք է մեկնեի 3 շաբաթով գործուղման՝դասընթացների,նախագահի ժ/պաշտոնակատարը մեր տուն ոստիկանական մեքենա է ուղարկում՝ պահանջելով, որ ես ներկայանամ դատարան, որպեսզի իր կաբինետի դռան միջով մտնեմ գրասենյակ՝գործ հանելու։Ես էլ կատեգորիկ հրաժարվում եմ ոստիկանի հետ դատարան գնալուց, վկայակոչելով, որ գոյություն ունի գրասենյակի պետ, ուրեմն թող բարի լինեն գնան եւ նրան հրավիրեն ոչ աշխատանքային օրով, եւ առհասարակ՝ես ի՞նչ կապ ունեմ այդ ամենի հետ, եթե գրասենյակի բանալի չունեմ։Ու այդ ապօրինի հրահանգը, որից հրաժարվեցի, պատճառ դարձավ իմ հանդեպ էլ ավելի մեծ քինախնդրության՝ժ/պ-ի կողմից։Եվ անգամ՝իմ աշխատանքում վերականգնվելուց հետո եւս մեկ ոչ աշխատանքային օրով ինձ այդօրինակ ապօրինի հրահանգ էր տվեց, ու ես կրկին հրաժարեցի, որի առթիվ՝հաջորդ օրը նա աշխատանքային ժողով էր հրավիրել եւ իմ դեմ ,,մեղադրանք,, ներկայացրել՝աշխատանքային ,,անհնազանդության,, համար/սակայն չասելով, որ այդ ,,անհնազանդությունը,, կապված է ապօրինի հրաման չկատարելու հետ/։Իսկ ժողովից հետո՝Երեւանից գործուղված դատավորներից մեկը կատակով ասաց․,,Էդ պապին էլի ջղայնացրել ե՞ս,,։Գրասենյակում լարված իրավիճակը փոխվեց մի որոշ ժամանակ՝հենց այդ մայրաքաղաքից գործուղված  իրավաբանի շնորհիվ, որովհետեւ երբ արդեն թոշակի անցավ նախագահը, նրան փոխարինող ժ/պաշտոնակատարն էլ երկարատեւ բուժման գնաց, այդ ընթացքում նա էր փոխարինում ու կոլեկտիվում որեւէ խժդժություն չկար․ավաղ՝այն երկար չտեւեց, քանի որ ժ/պաշտոնակատարն ի վերջո վերադարձավ երկարատեւ բուժումից ու անցավ իր մշտական սադրանքներին։ 

Իսկ լարվածությունն ավելի էր մեծանում, երբ ես սկսեցի հրաժարվել որպես ատենակալ նիստերին մասնակցելուց։դա մի ամբողջ տաժանակրություն էր՝ժամերով մասնակցել դատական նիստի՝անգամ աշխատանքային օրվա ավարտից ժամեր հետո/այն ժամանակ օրենքով դատարանն իրավունք չուներ վճռի կատարումը հետաձգել, այնպեսէինչպես հիմիկվա օրենքով է, որ կարող է ,,անցնել խորհրդակցական սենյակ,,/տերմինաբանությամբ/, բայցայդ խորհրդակցական փուլն անգամ օրեր տեւի։Այն ժամանակ նույն օրը դատավորը պետք է վճիռն անպայման գրեր եւ իրավունք չուներ վճռի գրելու ընթացքում դուրս գալ աշխատասենյակից, ու նրա հետ միասին՝2 ատենակալներն էլ հայտնվում էի ,,կալանավորի,, կարգավիճակում, սենյակւց դուս գալու իրավունք չունենալով։Դե արի ու այդ ,,տաժանակրությունից,, հետո ուշ երեկոյան մթնում թաղված փողոցներով տուն գնա կամ՝գրոշների աշխատավարձդ տրանսպորտի վրա ծախսիր։Ըստ էության՝իմ վիճակի շահարկում էր տեղի ունենում, քանի որ այդ տարիներին ատենակալների դեֆիցիտ էր, նախկին գործարաններից ընտրված ատենակալներն այնքան էլ շահագրգիռ չէին դատական նիստերի մասնակցել, քանի որ դրա համար արդեն վարձատրություն չկար/նախկինում գործարանների կողմից, որոնցից ընտրվել էին ատենակալները, վարձատրություն էր տրվում, այսինքն ատենակալության օրերի համար գործարանից էին փող ստանում,բայց 90-ականներին արդեն գործարանները կանգնած էին, ո՞վ պետք է ատենակալին վարձատրեր, իսկ ես, քանի որ ի պաշտոնե աշխատող էի դատարանում/իսկ 1986թվին ատենակալ էի ընտրվել  քիմմանրաթելի գործարանից/, ուստի վարձատրության խնդիր չկար, բայց՝ինձ համար արդեն անտանելիորեն տհաճ էր անվերջ դատական նիստերին մասնակցելը։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Տեսնես իրո՞ք կարգ էի խախտել

1989թ․վաղ գարնանը, երբ գտնվում էի Բելառուսում/ուր 6 ամսով գործուղվել էի Մինսկից բավական հեռու գտնվող միջազգային պիոներական ճամբարում բացված ժամանակավոր հայկական դպրոցում դասավանդելու, ու դասից ազատ օրերին կամ ժամերին՝երբեմն ուղեւորվում էի Մինսկ/, հրապարակը հատելիս՝ մեկ էլ հայտնվեցին հրապարակում կարգուկանոն իրականացնող 2 ճանապարհային ոստիկան՝նացիստական պոլիցայի դիմագծերով, ու պահանջեցին, որ տուգանք վճարեմ՝չսահմանված տեղով փողոցը հատելու համար։Երեւի հասկացել էին, որ ,,կովկասյան ազգության դեմք,, եմ, ու ,,կարելի,, է մի քիչ փող ,,գջլել,,։Օտար երկիր օտար քաղաք․չցանկացա վիճաբանության մեջ մտնել/որ կարող էր ավելի տհաճ հետեւանքներ ունենալ/ ու ասել, թե բա ո՞րտեղով պետք է հատեի, եթե գետնանցում էլ չկա, կամ ,,վիզ ծռել,, թե բա գիտե՞ք, ես աղետի գոտուց եմ, խնդրում եմ ներողամիտ եղեք․․․Դժկամությամբ վճարեցի 3 ռուբլին ու ինձ մի խզբզած կտրոն տվեցին, որ ,,անդորրագիր,, անվանելը մեղք կլիներ․այդուհանդերձ, այդ կտրոնը տարիներ շարունակ պահում էի անձնական արխիվներում՝որպես պատմական հուշ, մինչեւ որ այն փառավոր գզգզվեց եւ այլեւս անիմաստ էր պահելը։համենայն դեպս, հպարտությամբ կարող եմ ասել, որ Մինսկում 3 ռուբլով ոստիկան էի պահում։․․Հետաքրքիր է, Մինսկի հրապարակով անցնելը հիմա է՞լ է խստիվ արգելվում․․․

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Հուշեր՝Ռոզա Ալավերդյանի մասին

Մեկուկես տարվա բացակայությունից հետո  Գերմանիայից օրերս վերադարձած հասարակական ակտիվիստ Լուիզա  Մեսրոպյանին տեսա, ու մորը հիշեցի՝վանաձորցի երջանկահիշատակ աձակագիր-ասմունքող Ռոզա Ալավերդյանին, ում հետ ծանոթացել էի Նժդեհ-ԱԻՄ Վանաձորի գրասենյակում՝1995թվին, երբ Վանաձորի մանկավարժականի գրադարանում մատենագետի աշխատանքին զուգահեռ՝թղթակցում էի ԱԻՄ ,,Կանչ նախնյաց,, երկշաբաթաթերթին ու օրվա մի մասը/հատկապես, երբ գրադարանի վարիչն աշխատողներին տուն էր ուղարկում, որ հանգիստ շախմատ խաղա ընկերների հետ/ԱԻՄ-ում էի լինում, ուր ամիսը 1000դրամ ,,աղքատավարձով,, եւ գրասենյակի աշխատողի ու գնացող-եկողների հարցուպատասխանով զբաղվելու գործառույթներ էի իրականացնում, եւ թերթին թղթակցություններ էի մատակարարում՝քաղաքի անցուդարձից, եւ թերթի լույս ընծայման օրերին էլ տպագրական աշխատանքին էի հետեւում/։Թերթի խմբագիրը գրականագետ-թարգմանիչ Գառնիկ Կուրղինյանն էր/դանիաբնակ վանաձորցի մտավորական, դանիերենի թարգմանիչ Հասմիկ Կուրղինյանի հայրը,ում երաշխավորությամբ էլ ԱԻՄ-ի թերթին թղթակցում էի/։Հիշում եմ, մի անգամ ԱԻՄ-ում մեքենագրել եմ Ռոզա Ալավերդյանի պատմվածքներից մեկը։Ավելի ուշ՝նրա մասին ,,Առավոտում,, 2 հոդված գրեցի՝,,Էսպես չի մնա,,/գրախոսական ՝նրա առաջին ու վերջին գրքի մասին, որ ինչքան կարդաս, հա կկարդաս ու կներշնչվես, ու որից երեւի մի 50 հատ նվիրել էր իր ծանոթ-մտերիներին/ եւ՝ ,,Ովքեր են իսկական գրողները,,։

Հրաշալի գրող ու ասմունքող լինելով հանդերձ՝ՀԳՄ անդամ չէր/երեւի ինքը չէր դիմել, իրեն էլ չէին դիմել, քանի որ ընդդիմադիր էր 90-ականներին․գրում էր անմարդկային պայմաններում ապրող ժողովրդի ծանր կյանքից, մարդկային հարաբերություների ձեւախեղումից, որ սոցիալականի արդյունք էր, անդրադանում էր բանակային խնդիրներին/։Տպագրվում էր նաեւ վանաձորյան իրավապաշտպան մի փոքրիկ բրոշյուրում՝,,Վասն արդարութեան,,․ԶԱԳՍ-ի երբեմնի ,,Ընտանիք,, երկշաբաթաթերթում էլ էր երբեն տպագրվում, ու մի օր ինձ, որ 1-2 հոդված էի գրել "Ընտանիքում", մտերիմի իրավունքով հարցրեց․,,Քեզ էդտեղ վճարում ե՞ն․․․Ինձ չեն վճարում, գիտե՞ս․․․,,։Մեղքս ինչ թաքցնեմ, ես էլ խոստովանեցի, որ խմբագիր Խառատյանն անձամբ է ինձ 1000դրամ հոնորար բերել եւ առձեռն հանձնել գրադարանում՝հընթացս էլ հետաքրքրվելով այլ նյութերի առկայությամբ/Երեւի էն ժամանակ դեռ ընդդիմություն չէի համարվում, այլ՝,,էլիտար,, մտավորական՝պետական համակարգում աշխատող/։

Առաջին անգամ Ռոզա Ալավերդյանի հետ ծանոթացա ԱԻՄ-ում երկրորդ այցելությանս ժամանակ, երբ մտնելով ներս, տեսա, որ հենց նախասրահում մի փոքրիկ հյուրասիրության սեղան է գցված/առիթը՝չեմ հիշում, բայց հիշում եմ, որ Ռոզայի կողքին նվիրյալ ԱԻՄ-ականներից Մարուսյան էլ էր/։Փորձեցի հեռանալ եւ ավելի ուշ գալ,բայց ԱԻՄ-ակաների պնդումներից ու այն բանից հետո, երբ տիկին Ռոզան ձեռքս բռնելով՝նստեցրեց իր կողքին, ստիպված էի ,,ինտեգրվել,, միջոցառմանը։

Մի անգամ տիկին Ռոզայի հետ մի փոքիկ տարաձայնություն ունեցանք։1998թվի նախագահական, ընտրությունների նախօրեին ինքը Ռոբերտ Քոչարյանին էր սատարում/այնպես, ինչպես բոլոր ԱԻՄ-ականները/, ես այդ ժամանակ թղթակցում էի ,,Առավոտին,,․եւ երբ զրույցի ընթացքում ինքը հասկացավ, որ իմ համակրանքը Կարեն Դեմիրճյանի կողմն է, զայրացած ասաց․,,Դու էլ քո խմբագրի խելքից ունես,,։Չգիտեի՝վիրավորվե՞մ, թե՞ հպարտանամ։Բայց՝այդ փոքրիկ տարաձայնությունից հետո էլ շարունակում էինք մեր գաղափարական մտերմությունն ու մշտապես զանգում միմյանց, գրադարանում հանդիպում, միասին մասնակցում հանրահավաքների/մի համատեղ լուսանկար կա՝հանրահավաքի վայրից՝1998թվին ,,Իրավունք եւ միաբանության,,հանրահավաքից արված/։Չնայած մեր միջեւ տարիքային պատկառելի տարբերությանը, այնուամենայնիվ,դիմում էի որպես Ռոզա՝մտերիմի իրավունքով։

1998թվի իշխանափոխությունից հետո՝նրա ստեղծագործություներն արդեն սկսեցին ընթերցել Ազգային ռադիոյով։,,Եղանակները տաքանան, ուզում եմ գնամ Երեւան՝,,Առավոտի,, խմբագրություն, տեսնեմ կարող ե՞մ ստեղծագործություններս այնտեղ տպել տամ,,-ասաց մի առիթով, բայց՝չհասցրեց, որովհետեւ ծանր հիվանդությունը նրան ի վերջո հեռացրեց կյանքից։Կյանքի վերջին տարիների մի հատվածում՝ մի որոշ ժամանակ էլ Մոսկվայում էր բնակվում՝ավագ դստեր մոտ, իսկ մեկնելուց առաջ խոստովանեց, որ ծանր վիճակն է ստիպում Մոսկվա տեղափոխվել, քանի որ վիրահատվելու  անհրաժեշտություն է զգացվում, իսկ գումար չունի, եւ անկեղծորեն կիսվեց․,,Ով գիտի, կարող է էնտեղ որեւէ աման լվացողի գործ գտնվի, հիմա շատերն են էնտեղ դրանով ապրում,,։Սոցիալական այն աստիճան ծանր պայմաններում էր ապրում երկրաշարժից տուժած ու տաիներով բնակարանի հերթի սպասող կինը/ ով պարբերաբար քաղաքային իշխանություններին ստիպված էր հիշեցնել իր խնդրի մասին/, որ, ի վերջո՝կյանքի վերջին տարիներին Կարմիր Խաչից բնակարան ստացավ։Հատկապես վիրավորվել էր, երբ 90-ականներին տեղական իշխանության ներկայացուցիչ մի պաշտոնյա, ում մոտ գնացել էր բնակարան ստանալու հարցով, ասել էր․,,Հիմա անցան այն ժամանակները, երբ գրողները հարգի էին, հիմա բոլորն էլ հավասար են, եթե ուզում եք ճիշտն իմանաք, իսկական գրողը պետք է սոված լինի,,։Եղել էր Պարույր Սեւակի ժամանակակիցն ու համակիրը, եւ մի օր ինձ հանձնեց Սեւակից մակագրությամբ ստացած գրքի այն էջի  պատճենահանված օրինակը, որտեղ Սեւակի մակագրությունն էր ,,սքանչելի հայուհուն եւ ընկերոջը,,։

Ճակատագրի կամոք՝Ռոզա Ալավերդյանի մոսկվաբնակ դուստրն էլ մոր մահից տարիներ անց՝ ծանր հիվանդության հետեւանքով մահկանացուն կնքեց, իսկ մինչ այդ՝նրա խնամքով զբաղվում էր Լուիզան՝Ռոզայի մյուս դուստրը, որ տարիներ առաջ քրոջը Ռուսաստանից տեղափոխեց Հայաստան ու կազմակերպեց բուժումն ու խմնամքը, բայց՝հիվանդին ոտքի կանգնեցնել չհաջողվեց, եւ նա տեւական ժամանակ կյանքի ու մահու դեմ կռիվ տալուց հետո՝մահկանացուն կնքեց Գյումրու հիվանդանոցում։

․․․Գերմանիայից վերադարձած Լուիզա Մեսրոպյանն ինձ հետ զրույցում ցավով խոստովանեց, որ մայրն ունի անտիպ ստեղծագործություններ, բայց, ցավոք,չի կարողանում կազմակերպել դրանց հրատարակումը։Ծրագրած է եղել , որ Գերմանիայում  թարգմանել կտա ու գերմաներեն կհրատարակի մոր գիրքը՝,,Էսպես չի մնա"-ն,բայց՝բայց՝հանգամանքները թույլ չեն տվել, քանի որ այնտեղ մեկնել էր բուժման նպատակով։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ