Հուշեր՝Ռոզա Ալավերդյանի մասին

Մեկուկես տարվա բացակայությունից հետո  Գերմանիայից օրերս վերադարձած հասարակական ակտիվիստ Լուիզա  Մեսրոպյանին տեսա, ու մորը հիշեցի՝վանաձորցի երջանկահիշատակ աձակագիր-ասմունքող Ռոզա Ալավերդյանին, ում հետ ծանոթացել էի Նժդեհ-ԱԻՄ Վանաձորի գրասենյակում՝1995թվին, երբ Վանաձորի մանկավարժականի գրադարանում մատենագետի աշխատանքին զուգահեռ՝թղթակցում էի ԱԻՄ ,,Կանչ նախնյաց,, երկշաբաթաթերթին ու օրվա մի մասը/հատկապես, երբ գրադարանի վարիչն աշխատողներին տուն էր ուղարկում, որ հանգիստ շախմատ խաղա ընկերների հետ/ԱԻՄ-ում էի լինում, ուր ամիսը 1000դրամ ,,աղքատավարձով,, եւ գրասենյակի աշխատողի ու գնացող-եկողների հարցուպատասխանով զբաղվելու գործառույթներ էի իրականացնում, եւ թերթին թղթակցություններ էի մատակարարում՝քաղաքի անցուդարձից, եւ թերթի լույս ընծայման օրերին էլ տպագրական աշխատանքին էի հետեւում/։Թերթի խմբագիրը գրականագետ-թարգմանիչ Գառնիկ Կուրղինյանն էր/դանիաբնակ վանաձորցի մտավորական, դանիերենի թարգմանիչ Հասմիկ Կուրղինյանի հայրը,ում երաշխավորությամբ էլ ԱԻՄ-ի թերթին թղթակցում էի/։Հիշում եմ, մի անգամ ԱԻՄ-ում մեքենագրել եմ Ռոզա Ալավերդյանի պատմվածքներից մեկը։Ավելի ուշ՝նրա մասին ,,Առավոտում,, 2 հոդված գրեցի՝,,Էսպես չի մնա,,/գրախոսական ՝նրա առաջին ու վերջին գրքի մասին, որ ինչքան կարդաս, հա կկարդաս ու կներշնչվես, ու որից երեւի մի 50 հատ նվիրել էր իր ծանոթ-մտերիներին/ եւ՝ ,,Ովքեր են իսկական գրողները,,։

Հրաշալի գրող ու ասմունքող լինելով հանդերձ՝ՀԳՄ անդամ չէր/երեւի ինքը չէր դիմել, իրեն էլ չէին դիմել, քանի որ ընդդիմադիր էր 90-ականներին․գրում էր անմարդկային պայմաններում ապրող ժողովրդի ծանր կյանքից, մարդկային հարաբերություների ձեւախեղումից, որ սոցիալականի արդյունք էր, անդրադանում էր բանակային խնդիրներին/։Տպագրվում էր նաեւ վանաձորյան իրավապաշտպան մի փոքրիկ բրոշյուրում՝,,Վասն արդարութեան,,․ԶԱԳՍ-ի երբեմնի ,,Ընտանիք,, երկշաբաթաթերթում էլ էր երբեն տպագրվում, ու մի օր ինձ, որ 1-2 հոդված էի գրել "Ընտանիքում", մտերիմի իրավունքով հարցրեց․,,Քեզ էդտեղ վճարում ե՞ն․․․Ինձ չեն վճարում, գիտե՞ս․․․,,։Մեղքս ինչ թաքցնեմ, ես էլ խոստովանեցի, որ խմբագիր Խառատյանն անձամբ է ինձ 1000դրամ հոնորար բերել եւ առձեռն հանձնել գրադարանում՝հընթացս էլ հետաքրքրվելով այլ նյութերի առկայությամբ/Երեւի էն ժամանակ դեռ ընդդիմություն չէի համարվում, այլ՝,,էլիտար,, մտավորական՝պետական համակարգում աշխատող/։

Առաջին անգամ Ռոզա Ալավերդյանի հետ ծանոթացա ԱԻՄ-ում երկրորդ այցելությանս ժամանակ, երբ մտնելով ներս, տեսա, որ հենց նախասրահում մի փոքրիկ հյուրասիրության սեղան է գցված/առիթը՝չեմ հիշում, բայց հիշում եմ, որ Ռոզայի կողքին նվիրյալ ԱԻՄ-ականներից Մարուսյան էլ էր/։Փորձեցի հեռանալ եւ ավելի ուշ գալ,բայց ԱԻՄ-ակաների պնդումներից ու այն բանից հետո, երբ տիկին Ռոզան ձեռքս բռնելով՝նստեցրեց իր կողքին, ստիպված էի ,,ինտեգրվել,, միջոցառմանը։

Մի անգամ տիկին Ռոզայի հետ մի փոքիկ տարաձայնություն ունեցանք։1998թվի նախագահական, ընտրությունների նախօրեին ինքը Ռոբերտ Քոչարյանին էր սատարում/այնպես, ինչպես բոլոր ԱԻՄ-ականները/, ես այդ ժամանակ թղթակցում էի ,,Առավոտին,,․եւ երբ զրույցի ընթացքում ինքը հասկացավ, որ իմ համակրանքը Կարեն Դեմիրճյանի կողմն է, զայրացած ասաց․,,Դու էլ քո խմբագրի խելքից ունես,,։Չգիտեի՝վիրավորվե՞մ, թե՞ հպարտանամ։Բայց՝այդ փոքրիկ տարաձայնությունից հետո էլ շարունակում էինք մեր գաղափարական մտերմությունն ու մշտապես զանգում միմյանց, գրադարանում հանդիպում, միասին մասնակցում հանրահավաքների/մի համատեղ լուսանկար կա՝հանրահավաքի վայրից՝1998թվին ,,Իրավունք եւ միաբանության,,հանրահավաքից արված/։Չնայած մեր միջեւ տարիքային պատկառելի տարբերությանը, այնուամենայնիվ,դիմում էի որպես Ռոզա՝մտերիմի իրավունքով։

1998թվի իշխանափոխությունից հետո՝նրա ստեղծագործություներն արդեն սկսեցին ընթերցել Ազգային ռադիոյով։,,Եղանակները տաքանան, ուզում եմ գնամ Երեւան՝,,Առավոտի,, խմբագրություն, տեսնեմ կարող ե՞մ ստեղծագործություններս այնտեղ տպել տամ,,-ասաց մի առիթով, բայց՝չհասցրեց, որովհետեւ ծանր հիվանդությունը նրան ի վերջո հեռացրեց կյանքից։Կյանքի վերջին տարիների մի հատվածում՝ մի որոշ ժամանակ էլ Մոսկվայում էր բնակվում՝ավագ դստեր մոտ, իսկ մեկնելուց առաջ խոստովանեց, որ ծանր վիճակն է ստիպում Մոսկվա տեղափոխվել, քանի որ վիրահատվելու  անհրաժեշտություն է զգացվում, իսկ գումար չունի, եւ անկեղծորեն կիսվեց․,,Ով գիտի, կարող է էնտեղ որեւէ աման լվացողի գործ գտնվի, հիմա շատերն են էնտեղ դրանով ապրում,,։Սոցիալական այն աստիճան ծանր պայմաններում էր ապրում երկրաշարժից տուժած ու տաիներով բնակարանի հերթի սպասող կինը/ ով պարբերաբար քաղաքային իշխանություններին ստիպված էր հիշեցնել իր խնդրի մասին/, որ, ի վերջո՝կյանքի վերջին տարիներին Կարմիր Խաչից բնակարան ստացավ։Հատկապես վիրավորվել էր, երբ 90-ականներին տեղական իշխանության ներկայացուցիչ մի պաշտոնյա, ում մոտ գնացել էր բնակարան ստանալու հարցով, ասել էր․,,Հիմա անցան այն ժամանակները, երբ գրողները հարգի էին, հիմա բոլորն էլ հավասար են, եթե ուզում եք ճիշտն իմանաք, իսկական գրողը պետք է սոված լինի,,։Եղել էր Պարույր Սեւակի ժամանակակիցն ու համակիրը, եւ մի օր ինձ հանձնեց Սեւակից մակագրությամբ ստացած գրքի այն էջի  պատճենահանված օրինակը, որտեղ Սեւակի մակագրությունն էր ,,սքանչելի հայուհուն եւ ընկերոջը,,։

Ճակատագրի կամոք՝Ռոզա Ալավերդյանի մոսկվաբնակ դուստրն էլ մոր մահից տարիներ անց՝ ծանր հիվանդության հետեւանքով մահկանացուն կնքեց, իսկ մինչ այդ՝նրա խնամքով զբաղվում էր Լուիզան՝Ռոզայի մյուս դուստրը, որ տարիներ առաջ քրոջը Ռուսաստանից տեղափոխեց Հայաստան ու կազմակերպեց բուժումն ու խմնամքը, բայց՝հիվանդին ոտքի կանգնեցնել չհաջողվեց, եւ նա տեւական ժամանակ կյանքի ու մահու դեմ կռիվ տալուց հետո՝մահկանացուն կնքեց Գյումրու հիվանդանոցում։

․․․Գերմանիայից վերադարձած Լուիզա Մեսրոպյանն ինձ հետ զրույցում ցավով խոստովանեց, որ մայրն ունի անտիպ ստեղծագործություններ, բայց, ցավոք,չի կարողանում կազմակերպել դրանց հրատարակումը։Ծրագրած է եղել , որ Գերմանիայում  թարգմանել կտա ու գերմաներեն կհրատարակի մոր գիրքը՝,,Էսպես չի մնա"-ն,բայց՝բայց՝հանգամանքները թույլ չեն տվել, քանի որ այնտեղ մեկնել էր բուժման նպատակով։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ