2018թիվը Շան տարի է

Շունը համարվում է հավատարմության խորհրդանիշ, երբ ասում են՝,,Շունը մարդու բարեկամն է,, կամ ,,շան նման հավատարիմ,,։

Շունը համարվում է անբարո կյանքի խորհրդանիշ, երբ ասում են՝,,Շան նման քարշ է գալիս,,։

Շունը համարվում է հայհոյանքի ատրիբուտ, երբ մարդկանց վիրավորելու նպատակով ասում են ,,Կեղտոտ շուն", ,,Այ լակոտ,, ,Շան լակոտ,,կամ ,,Շան թուլա,,։Շունը համարվում է աներեսույան խորհրդանիշ, երբ ասում են՝,,Շան երես ունի,,  ,,Երեսը դառել է շան կաշի",Աներես շուն,,։

Շունը համարվում է չարքաշ կյանքի խորհրդանիշ, երբ ասում են ,,Շան կյանք", ,,Մի շան հալի", ,,Շան օրի,,։

Երբ մեկին ուզում են խեղճացնեն, ասում են՝,,Էն օրը կգցեմ՝շունը ձեռիցդ հաց չի առնի,,։Շունը համարվում է բամբասանքի խորհրդանիշ, երբ ասում են,,Շան նման հաչում է,, կամ Շունը հաչի՝քարվանը քոչի,,։

Շան տեսակ կա, որ համարվում է վախկոտության խորհրդանիշ, ու դրա համար էլ վախկոտության խորհրդանիշ է համարվում Տուզիկ շունը/դրա համար վախկոտների հասցեին ասում են՝,,այ տուզիկ,,/։Շունն ամենազգայուն կենդանին է ու կանխազգում է մոտակայքում բնակվող մարդու մոտալուտ մահը, ու դրա համար, երբ որեւէ տեղ շան միալար ոռբնոց ու կաղկանձ է լսվում, մարդիկ հասկանում են, որ դժբախտություն է պատահել։

Շունն ամենատուժված կենդանին է ՝ընտանի կենդանինենրից, որի հավատարմութէյունը հաճախ փոխարինվում է տիրոջ կողմից բռնությամբ, ու դրա համար ասում են  ,,շան ծեծ,, կամ շան քոթակ,,։

Շունը համարվում է կատաղության խորհրդանիշ, երբ ասում են ,,շան նման գազազած,, կամ ,,Շան նման վրա պրծավ,,։

Շունը համարվում է կործանման կամ ոչնչացման խորհրդանիշ, երբ ասում են՝Շան նման սատկեց,, կամ ,,շանսատակ եղավ", ,,շան փայ դառավ,,․․․

2018թիվը Շան տարի է՝ըստ չինական գորոսկոպի․տա Աստված, որ մարդիկ այս տարի ,,Շան կյանք,, չունենան․թեպետ՝հայ եկեղեցին չի ընդունում գորոսկոպը եւ խորհուրդ չի տալիս նրանով առաջնորդվել։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ 

Խոստովանանք

Զարմանում եմ, որ մտերիմներս կամ հարազատներս երբեմն հարցնում են՝,,անձական կյանքդ ո՞նց է,,։Իշխանությունների հետ մշտապես կռիվ տվող, կենցաղային բազում անհարմարություններից աչք չբացող մարդու համար ի՞նչ անձնական կյանք․․․․/լրագրողական գործունեությանը զուգահեռ՝վերջին տարիներին վերամասնագիտացել եմ ընտանեկան էլեկտրիկի ,,մասնագիտության,, մեջ՝շնորհիվ էներգետիկ մորապապիցս ժառանգած հատկությունների, եւ ընտանեկան էլեկտրական սարքավորումների նորոգմամբ անձամբ եմ զբաղվում՝իհարկե ոչ կենցաղ սպասարկման օբյեկտների ,,հացին վայիս,, լինելու մտադրությամբ/։Եվ, քանի որ լրագրողական 22-ամյա գործունեության ընթացքում իշխանության կողմից ես եւ իմ ընտանիքի անդամները պարբերաբար ենթարկվել ենք մանր ու մեծ հալածանքների, ու ժամանակի մի զգալի մասն ստիպված եմ եղել ծախսել ընտանեկան ու անձնական ինքնապաշտպանության վրա/զրկվելով անձնական կյանք ունենալու իրավունքից, որի համար չեմ զղջում/,ուստի ստիպված եմ կյանքիս մնացած հատվածը նվիրաբերել քաղաքացիական հասարակության կայացմանն ու ժողովրդավարական արժեքներին՝համացանցային գործունեության միջոցով․անկախ նրանից, Հայաստանում կլինեմ, թե արտերկրում, որտեղ միգուցե ստիպված լինեմ հանգրվանել՝ֆզիզկական անվտանգության եւ սոցիալական պաշտպանվածության նպատակով՝համալրելով վտարանդի գրողների շարքերը։

Լրագրողական գործունեությանս ընթացքում երբեւէ խղճիս դեմ չեմ գնացել, չեմ կանգնել ուժեղի կողքին՝ի վնաս ճնշվածի, հրաժարվել եմ համագործակցել այն ուժերի հետ, ովքեր նախապես իմանալով իրենց կողմից թիրախավորված անձի պաշտպանության առթիվ գրվելիք հոդվածի մասին, ցանկացել են բանակցությունների մեջ մտնել եւ կանխել հոդվածի լույս տեսնելը։Հրաժարվել եմ նաեւ կատարել նախկին գործատու խմբագիրների հանձնարարականները՝այս կամ այն կոռումպացված չինովնիկի հետ հարցազրույց վարելու առթիվ/նրանց, ում վերաբերյալ քննադատությամբ եմ հանդես եկել/։Գտնում եմ, որ լրագրողը պետք է նյութը գրելուց առաջ հիմնավորի այն փաստերով, իսկ եթե քննադատվող սուբյեկտը առարկություններ ունի, կարող է ներկայացնել կամ ուղարկել այն՝էլեկտրոնային փոստով, եւ ոչ թե՝լրագրողին ուղարկեն նրա մոտ, ում քննադատել է եւ պահանջել, որ նա ,,տեր մեղա,, գալով հերքի իր գրածը կամ՝ժխտի այն, ինչ ասել է տուժող կողմը։Ինչ խոսք, նման սկզբունքայնության արդյունքում քանիցս խոչընդոտվել է լրագրողական դաշտում աշխատելս, որի պայմաններում էլ հաճախ ստիպված եմ եղել քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով, անվարձահատույց համագործակցել այն ԶԼՄ-ների հետ, որոնք պատրաստակամ են եղել նման համագործակցության։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ,Վանաձոր, ազատ լրագրող, բլոգեր, 25․12․2017թ․

Փնտրում եմ իրավապաշտպան կառույց կամ միջազգային կարգի իրավաբան, ով իմ անունից հայց կներկայացնի Եվրոդատարան՝իմ ընտանիքին ՀՀ իշխանության օրոք ավելի քան 19 տարի նյութական ու բարոյական վնաս հասցնելու մեղադրանքով ու բարոյական ու նյութական վնասի հատուցման պահանջով/աշխատանքից ու ապրուստի միջոցից միտումնավոր զրկելը, սոցիալական տեռորի ենթարկելը համարելով հետապնդում՝անձի եւ նրա ընտանիքի նկատմամբ/։Առկա են շուրջ 30 դատական վճիռներ՝հորս/2013թվին մահկանացուն կնքած, ճանաչված շախմատիստ, վարպետության թեկնածու եւ 1969թ․Կիրովականի շախմատի չեմպիոն/ Գեորգի Սարիբեկի Հովսեփյանի/աշխատանքային եւ կենսաթոշակային իրավունքների խախտումների վերաբերյալ՝վերջինիս հայցերով կայացված։2 անգամ ազատվել է աշխատանքից եւ 2 անգամ վերականգնվել՝կրկին ազատվել։Մի անգամ վերականգնվել է դատարանով, մի անգամ՝կառավարության միաջմտությամբ, եւ կրկին ազատվել աշխատանքից։2 տարբեր քաղաքապետեր 2 անգամ ազատել են վերջինիս՝ԲՇՏ-ի պետի եւ համատիրության ղեկավարի պաշտոնից՝հիմնարկի ,,վերակազմավորման,, եւ օպտիմալացման պատճառաբանությամբ, մեկ անգամ՝,,կենսաթոշակի իրավունք ձեռք բերելու,, անհամոզիչ պատճառով, երբ որ մարդն իր ուժերի ծաղկուն վիճակում էր։Հետապնդվել է 3 իշխանության կողմից/այդ թվում՝նաեւ սովետական իշխանության/․սովետական տարիներին, սակայն, 1960-ականների սկզբին,արդարացվել է ,, Պրավդայի,, միջամտությամբ եւ այն ժամանակվա հայտնի լրագրող, հետագայում՝ՀՍՍՀ կուլտուրայի մինիստր Գուրգեն Առաքելյանի հոդվածի շնորհիվ,եւ Քոլագերանի նավթի բազայի նախկին տնօրենի պաշտոնից ավելի պատասխանատու պաշտոնի նշանակվել՝Կիրովականի քիմմանրաթելի գործարանում կադրերի բաժնի տեսուչ, այնուհետ՝բաժնի վարիչ, հետո՝դիրեկտորի  օգնական կադրերի գծով/ուր աշխատել է մինչեւ 1988թվի երկրաշարժը/,իսկ նրա ,,տակ փորողները,, պատժվել են։90-ականներին հալածվելու թերեւս, ամենագլխավոր պատճառն այն էր, որ համապատասխան կառույցներին ահազանգել էր Վանաձորի ,,Տարոն,, թաղամասում/որի երկարամյա տնօրենն էր 1990-97 թվերին/, բնակելի շենքերի շինարարության ժամանակ տեղի ունեցած աղաղակող չարաշահումների մասին եւ ,,վերեւներից,, պահանջում էր մեղավորներին պատժել ու բնակիչներին հասցված նյութական վնասը հատուցել։Նրա բողոքներով փորձեցին զբաղվելու իմիտացի ստեղծել 1998թվի իշխանափոխության խառնակ տարիներին․ թերեւս, այդ բողոքները ցանկանալով օգտագործել իրենց քաղաքական խարդավանքների մեջ ինչ-ինչ նպատակներով, բայց հետագայում տեսնելով, որ վերջինս սկզբունքային անձնավորություն է, արդարամիտ/պլյուս դրան՝ընտանիքի անդամն էլ՝այսինքն ես․անաչառ լրագրող/, որոշեցին նրա ընտանիքը ոչ միայն ,,խաղից դուրս ,, հայտարարել, այլեւ՝հետապնդումների ենթարկել հնարավոր միջոցներով, որ չխանգարի իրենց ներքաղաքական նպատակներին՝ի փառս ՀՀ մաֆիոզ -կոռումպացված ուժերի՝ իշխանության ներսում, կողքին եւ թիկունքում բուն դրած։Ստացվում էր այնպես, որ մեկ հորս էին աշխատանքից ազատում, մեկ՝ինձ․սկսած․․․․ անկախության ամենսկզբներից․այն ուժերի կողմից, ովքեր չարիք էին եւ սովետական կարգերի օրոք, եւ նորանկախ Հայաստանում։

 Իսկ վերջին տարիներին՝ծնողներիս մահից հետո, իմ ընտանիքի նկատմամբ էլ ավելի ահագնացավ սոցիալական տեռորը,  որի մի ապացույց է այն, որ այսօր հայ սպառողի գլխին փորձանք դարձած ,,Վեոլիա,, ընկերությունը՝ՀՀ ջրային տնտեսության ողջ համակարգն այս տարվանից սեփականաշնորհած, մեր հաշվեհամարին ՀԾԿ-ի ձեռամբ ապօրինաբար վավերացված նոր սակագնով/որ անգամ հանրային քննարկման, հանրային լսումների չի ենթարկվել/մի պատկառելի թիվ է ,,նկարել,, ու դատական հայց ներկայացրել իմ դեմ՝էլ ավելի խոցելի դարձնելով մեր վիճակը, քանի որ արդեն կարող ենք հայտնվել բնակարանը կորցնելու վտանգի առաջ, որի պատճառով էլ ստիպված եմ դիմել միջազգային կազմակերպություններին՝քաղաքական ապաստան խնդրելով, քանի որ արդեն ոչ միայն լրագրողական-բլոգային գործունեությունս ու 22-ամյա լրագրողական գործունեությունս է  վտանգի տակ, այլեւ՝առհասարակ իմ ընտանիքի ֆիզիկական գոյությունը։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ,Վանաձոր, ազատ լրագրող, բլոգեր,24․12․2017թ․

Երբ բակի սեւ կատուն ոչ թե ճանապարհդ կտրում-անցնում է, այլ հարգանքով ճանապարհ տալիս ու անգամ՝ուղեկցում, մխիթարվում ես, որ դեռ ամեն ինչ կորած չէ եւ կատուն էլ ունի պատվասիրություն եւ արժանապատվություն, եւ չի ուրանում իրեն նետված հացի պատառները․ի տարբերություն՝ուրացող մարդկանց․․․

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Ինչ են քարոզում հայկական սերիալները

,,Աչքդ լույս, նոր փլատակ ենք ստացել,,-ամենայն լրջությամբ ասում է Հ1-ով ընթացող ,,Բացիր աչքերդ,, սերիալում՝ծերանոցի երիտասարդ տնօրինուհին՝իր քարտուղարուհուն։Իսկ երբ վերջինս հետաքրքրվում է, թե ,,Տղամարդ է՞, թե՞ կին,,՝ամենայն լրջությամբ պատասխանում է․․Մի ժամանակ տղամարդ է եղել․․․84 տարեկան է,,։

Սերիալում ոչ միրայն տարեցներն են ծաղրվում/փաստորեն/, ու այդ տարեցներից մեկի մասին էլ երիտասարդ հերոսն ասում է՝,,Էն բիձեն,,՝հաշվի չառնելով անգամ, որ ,,էդ բիձեն,, իր պապի ընկերն է/, այլեւ՝ հաշմանդամները;,,Էրեխեք, մի հատ տեսեք էլի Գալայի հորը, կաստիլներով է,,-ասում է բուհի լկտի ուսանողուհիներից մեկն՝իր համակուրսեցու հոր մասին, որ բուհ էր եկել, եւ նրա ընկերուհիները համերաշխ սկսում են կչկչալ հենակներով մարդու վրա։Եվ այս մակարդակով գնում ենք եվրաինտեգրացիա ու հաշմանդամների իրավունքների հարգում։

Նույն սերիալում անարգանքի սյունին է քամվում ,,աղքատ,, համարվող խավը, քանի որ գյուղական մանկավարժ հայր ունեցող իր ընկերոջը շահագործել փորձող շփացած պատանին արհամարհանքով ասում է․,,մեր հաշվին եք ապրում, մեր հագած շորերը որ պետք ա գցեինք զիբլանոց՝տալիս ենք ձեզ, այ քյասիբ,,․այսպիսով՝մարդու սոցիալական կարգավիճակ բնորոշող ,բոմժ,, ու ,,համբալ,, արտահայտություններին/որոնք վաղուց ի վեր սերիալներից որպես հայհոյանք են հնչում/ ավելացավ եւս մեկը՝,,քյասիբը", որ եթերից արտանետվում է որպես բարոյական ապտակ նրանց,ովքեր այսօրվա կյանքի համար  բնորոշ ու ,,պահանջարկ ունեցող,, հատկություններ չունենալու պատճառով հայտնվել են անբարենպաստ կարգավիճակում եւ իրավիճակում։

Մեկ այլ սերիալում էլ/,,Նռան հատիկ,,/՝ անարգանքի սյունին են գամվում պանդոկում երգող աղջիկները։,,Ավելի լավ ա մատուցողուհի, քան՝երգչուհի,,-ասում է դրական իմիջով իբր հանդես եկող հերոսներից մեկը՝պանդոկում երգող իր դստերը։Իսկ ,,Մեղրամիս,, սերիալում էլ բարում կռիվ անող մի երիտասարդ՝անպատվելով ու վիրավորելով մատուցողուհիներից մեկին, հպարտությամբ  ասում է՝,,էդ էր պակաս իմ քուրը աֆիցիանտկա լիներ,,։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Եվ եղան ժամանակներ, երբ հայ ազգայնականները ռուսներին էին դեմ, ռուս ազգայնականները՝հայերին, իսկ ուկրաինացի ազգայնականները՝ռուսներին եւ Սահակաշվիլուն։Ահա այդ ժամանակներում էր, որ Հանրապետական ցեղի առաջնորդները կարագի գինն այնքան բարձրացրին, որ մարդիկ որոշեցին բանկերում կարագ գրավադրել՝ոսկու տեղ, իսկ ցեղի 2 ավագանիներ արգելեցին աղքատներին միս, կարագ ու ձու ուտել, այն համարելով հարուստի կերակուր եւ ասացին․,,Դուք սնվեք միայն կարտոֆիլով, ինչպես նաեւ՝երկաթով եւ այլ զիբիլներով հարստացած ալյուրով եվ բազմացեք, եւ աչք միք տնկի մեր պատառներին, քանզի դա ծանրագույն մեղք է․ ում ճակատին ինչ գրված է՝գրված է,,։

Ու դրա համար Հանրապետական ցեղի Երիտթեւը որոշեց պատժել ավագներին, քանզի նրանք իրավունք չունեին բացահայտել ցեղի գաղտնիքները։,,Դուք մեկ ամիս կսնվեք միայն կարտոֆիլով, իսկ ձեր մեկ ամսվա ամբողջ աշխատավարձն ու 13-րդը  կփոխանցեք բանակի ֆոնդին, հակառակ դեպքում՝դուք կզրկվեք պատգամավորական մանդատից,  քանզի դա է պահանջում ձեր դեմ ստորագրահավաք սկսած ժողովուրդը,,-ասաց Հանրապետական ցեղի մունետիկը՝զանցառու ավագներ Հակոբին եւ Խոսրովին, որոնք ,,անզգուշաբար,, հայտնել էին ցեղի գաղտնիքները՝աղքատների մասին իրենց վերաբերմունքն արտահայտելով։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Հայաստանին ռուսակա՞ն, թե՞ եվրոպական ,,քարաբաղնիսը,, կփրկի

         քաղաքական պարոդիա՝,,Նեսոյի քարաբաղնիսի,, մոտիվներով

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Հայաստանը 29 տարի էր՝տեղի տակ էր ընկել․լա՜վ մրսել էր էն օրից, ինչ սովետական տունը փուլ եկավ ու 14 ախպերները ,,հորանց տանից,, դուրս եկան, դեսուդեն ընկան․․․

Ռուսաստան-ախպորը կանչեցին, բալքի թե գործարաններն աշխատացներ-քարաբաղնիս աներ, որ հիվանդը քրտնի-լավանա, էն էլ սա իր համար ամբողջ օրը գարմոշկա նվագելով, երգելով ու պարելով՝ օր էր մթնացնում, դեռ իր տված տոկի գինն էլ բարձրացնում, որ ,,արաղի փող,, դուս գա։Որոշեցին Եվրոպայից խորթ քեռու տղուն կանչեն, բալքի թե մի ճար անի։Հիմի սա էլ էկել՝ ,,պպին ա կանգնել", թե չէ որ չէ,մինչեւ իմ նիստուկարգը չընդունեք,իմ բարքերը չընդունեք՝ ես ձեզ փող տվողը չե՜մ․․․․Տղամարդը պետք ա ականջօղով ըլի, կնիկն էլ՝բեղ-միրուքով․էս ա իմ պայմանը,,։Հիվանդն էլ տեղի տակից ձենը մի կերպ դուս գալով՝ասում էր՝,,Վախում եմ դիմանամ ոչ, այտա,,։

Պուճուր ախպեր Արցախն էլ դռան շեմքումը կանգնած՝ասում էր․․Էն թոթի արաղիցը խմի-լյավացի էլի՞,,։Ու հետն էլ համ Ռուսաստանին էր խեթ-խեթ նայում, համ՝Եվրոպային ու մտքում ասում․,,Սրանց փրկությունն ու փրկած հիդանդն ի՞նչ տի լիլ,,։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

ֆեյսբուքյան գրբացությունը՝գործողության մեջ

ժողովուրդ, երջանկությունն ու ուրախությունը ձեզ դեռ չե՞ն այցելել։Այս էլ որերորդ անգամ՝ֆեյսբուքով նույնաբովանդակ նամակներ եմ ստանում առ այն, որ եթե այդ նամակը 10 հասցեով ուղարկես, երջանկությունն ու ուրախությունը կայցելեն քեզ/Էն որ Սովետի թվերին մարդիկ փոստով նամակներ էին ստանում, որում ասվում էր, թե այդ նամակը 20-30 թե 100հոգու ուղարկելու դեպքում հաջողություն եք ունենալու, դրա ժամանակակից տարբերակն է/։2 օր առաջ էլ մտերիմ ընկերուհուս անունից նամակ եկավ/նրան էլ երեւի ուրիշն էր ուղարկել/, ու ծանուցվում էր, թե ,,ուրախությունն ու երջանկությունը,, ինձնով հետաքրքրվոմ են, ու ինքն էլ՝իմ հասցեն տվել է նրանց, ու հիմա եթե ցանկանում եմ  հաջողության հասնել, պետք է այդ նամակը ուղարկեմ 10 հասցեով։Ասի՝արի կլինի՞ էս անգամ փորձեմ, ու 10 հասցեով ուղարկեցի։Ու ընդամենը 1 օր անցավ․․․․մեկ  էլ մի անսպասելի ուրախություն, ինչ ուրախություն․․․հանրապետության այլ քաղաքում բնակվող բարեկամուհիս էր այցելել, ում հանգամանքների բերումով 8 տարի չէի տեսել․․․․Իսկապես՝մեծ ուրախություն էր, քանի որ այդ բարեկամուհուս հետ նվիրական հիշողություններով էի կապված՝դեռ մանկուց․․․

Հիմա սա վերուստ ուղարկված նախախնամությու՞ն էր, թե՞ պատահականություն։

․․․Ասում եմ չբռնե՞մ մի 10 հոգու էլ ուղարկեմ էդ նամակից, կարող է էլի հին ու բարի հիշողությունների խորհրդանիշ բարեկամ-մտերիմներս հայտնվեն․․․էնքան կորած մարդ կա՜․․․

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Խորհրդանշական երազ․հայ ժողովուրդը՝կիսամերկ ու ցնցոտիավոր, ձեռնաշղթաներով

Կիսամերկ ու ցնցոտիավոր մի մարդ շքամուտքի առջեւ նստել էր՝ձեռքին երկաթե կլոր շղթաներ, որ սովորական ձեռնաշղթաների նման չէին։Մի քանիսն էլ մոտենում ու հետաքրքրվում էին, եթե որտեղից է ձեռք բերել այդ շղթաները, որ գնան իրենք էլ գնեն։Նա էլ բացատրեց, թե որտեղից է գնել՝կիլոյով։Սա՝երազում։Ամենայն հավանականությամբ, երազը խորհրդանշական էր ու ժողովրդի ներկայիս վիճակն էր արտացոլում․ժողովուրդն այնքան է վարժվել ճորտի ու ստրուկի իր կարգավիճակին/գներից կախված, վարձերից կախված, սոցիալական պայմաններից կախված, տեղական զոռբաներից կախված/, որ պատրաստ է անգամ ձեռնաշղթաների համար վճարել։Իսկ ձեռնաշղթաներն էլ երեւի թե ՝օր-օրի թանկացող ու մարդկանց կեղեքող վարձերն են ու ապրանքների գները։ 

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ 

Բա էն Զագսի դաշնամուրը ի՞նչ եղավ

Արդեն քանի օր է, համաացանցն ու հայկական հեռուստաեթերը ողողված են այն զարհուրելի իրողության մասին տեսանյութով, որ վերաբերվում է  Վանաձորի Քաղկացության ակտերի գրանցման /ԶԱԳՍ/նախկին շենքի անմխիթար վիճակին․այն վեր է ածվել, փաստորեն․․․ոչ միայն աղբանոցի, այլեւ՝հասարակական զուգարանի, ու նախկին արխիվն էլ, որ պետք է ոչնչացվեր/փաստորեն եւ տրամաբանորեն եւ ենթադրաբար/, աղբակույտի է վերածվել՝ծառայելով ըստ նպատակահարմարության, եւ, որ ամենասարսափելին է,  մարդկանց անձնական տվյալների բազան՝իր լուսանկարներով, դարձել է հանրային սեփականության առարկա/մնում է՝հրավիրվեն իրենց արխիվային փաստաթղթերը որոնող քաղաքացիներ՝հիշողության ,,դիակների,, ճանաչման/։Հետաքրքիր է, իսկ ի՞նչ է եղել այս շենքում գտնվող դաշնամուրի ճակատագիրը․նշենք, որ 90-ականներին ԶԱԳՍ-ի միջանցքում մի հսկայական ռոյալ կար, որի վրա նվագում եւ երգում էր նախկին ՝90-ականների վարիչ, հրաշալի ասմունքող Ջիվան Սարգսյանը։Կարող է՞ դաշնամուրն էլ ակտավորել ու վառելափայտ են դարձրել։Հիշեցնենք, որ 2012թվից ԶԱԳՍ-ը տեղափոխվեց Վանաձորի քաղաքապետարանի շենքի առաջին հարկ։Իսկ մինչերկրաշարժյան տարիներին այն տեղակայված էր քաղաքապետարանի շենքից 2 շենք վերեւ՝Տիգրան Մեծ/Լենինի/պողոտայի վրա, որպես առանձին հիմնարկություն։Հիմա հայտնի չէ, ԶԱԳՍ-ը ու՞մ է պատկանում․արդարադատության նախարարությա՞նը, թե՞ քաղաքապետարանին։Եվ ո՞վ է մարդկանց տվյալների բազայի ՝հանրային սեփականության վերածման պատասխանատուն։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Երկրից հեռացողներն իրար ,,տարոս,, են ցանկանում․․․․վայ մեր օրին

Ծանոթներիցս մեկի հետ էի զրուցում․տեղեկացրեց, որ որդիներից մեկը գրին-քարտի միջոցով հիմնավորվեց Ամերիկայում՝ընտանիքով, մյուսը՝Եվրոպայում/,,չերեզ,, Ռուսաստան/։Մեր պատահական հանդիպման եւ զրույցի ընթացքում էլ նրա ծանոթը հանդիպեց, եւ, իմանալով, որ վերջինիս որդիները երկրից հեռացել են ու տնավորվել արտերկրում, աչքալուսանք արեց ու ասաց․․,,Տո լավ էլ արել են է՜․․․․Հրեն ես էլ իմոնց եմ ուղարկել․․․սա երկիր չի․․․․,,։

Սա ամենաիսկական ազգային ողբերգություն է․մարդը, որպեսզի կարողանա նորմալ ապրել, ոչ թե գոյություն քարշ տալ, ստիպված է հեռանալ երկրից, նախընտրելով մեծ զրկանքներ ու զոհողություններ կրել՝գաղթի ճամփան բռնելով, քան՝անվերջ մաքառել ու պայքարել հայրենիքում, ,,քցվել,, ու ստորացվել,թալանվել՝պետական մակարդակով, օրվա հաց վաստակելու համար նվաստացումներ կրել․․․։Եղեռնից մազապուրծ եղած հայերի սերունդը շարունակում է էլ ավելի մեծ թափով սփռվել ամբողջ աշխարհում՝լքելով մայր-հայրենիքն ու հրաժարվելով հայ ժողովրդի դարերով երազած անկախությանը տեր լինելուց, որովհետեւ անկախությունը հայտնվել է ոչ ճիշտ ձեռքերում, ու այդ ձեռքերի դեմ պայքարին ոչ բոլորն են պատրաստակամ լծվելու։

Հայրենասիրությունը մնում է միան գրքերի մեջ կամ՝զոհվում սահմանին, սոցիալականի կամ ներքաղաքականի զոհ դառնում։Մարդիկ իրար աչքալուսանք են տալիս ու ասում՝,,Տարոսը ձեզ,,՝ երբ ինչ-որ մեկին հաջողվում է գրին-քարտ շահել կամ վիզա ,,դասավորել,,․․․ Իսկ իշխանությունները հեռուստաեթերից խոսում են ինչ-որ ,,առաջնըթացի,, մասին ու մխիթարում, որ մինչեւ 2040թիվը երկրի բնակչությունը դառնալու է 4 միլիոն։Տեսնես գիտե՞ն, որ մարդկանց մեծ մասը հայկական ալիքներ չի նայում, քանի որ նյարդերը չի դիմանում ստին ու կեղծիքին, գունազարդված իրականությանը, եւ, առհասարակ, իշխանավորների դեմքերը տեսնելուն, քանի որ այդ իշխանության պատճառով է, որ բնակչության մի պատկառելի հատվածն այսօր ամենաահավոր վիճակում է։Իսկ սուր զգացողությունների սիրահարները նախընտրում են ,,Սուր անկյուն,, ու ,,Կիսաբաց լուսամուտները,,։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Տատուպապիս հիշատակի առթիվ

Այսօր սիրելի տատիս՝լուսահոգի Արաքսյա Արշակի Կոստանդյանի ծննդյան օրն է․ծնվել է 1913թ․նոյեմբերի 15-ին՝Վահագնի գյուղում՝։Ծնողներն արմատներով Կաղզվանից են։Հայրը երկաթուղու վթարի զոհ է դարձել;Այսօր միաժամանակ  նրա եւ պապիս կոմերիտական հարսանիքի օրն է, որ տեղի է ունեցել 1932թ․Ձորագէսի հիմնադրման օրը․հետեւաբար՝այսօր նաեւ Ձորագէսի հիմնադրման 85-րդ տարեդարձն է։Տատուպապս միմյանց ծանոթացել են Ձորագէսում, որտեղ Վանից գաղթած պապս՝լենինականի որբանոցի ուղեգրով ներգրավվել էր նոր կառուցվող ՀԷԿ-ի շինարարությունում։Արաքսյա Կոստանդյանը երկար տարիներ աշխատել է Ձորագէսի բուֆետ--ճաշարանում՝որպես վարիչ։Մահացել է 1989թ․դեկտեմբերին։

Այսօր նաեւ պապիս՝վանեցի Գարեգին Հարությունյանի հուղարկավորության օրն է․երբ 15 տարի առաջ, 2002թվին  պապս մահացավ՝91 տարեկան հասակում, դառնությամբ նկատեցինք, որ, փաստորեն, տատիս ծննդյան օրը ,նվեր,, մատուցեց՝նրա մահից 13 տարի անց։

Տատուպապս ունեցան 2 որդի, 2 դուստր․․․

․․․Արաքսյա Կոստանդյանի մասին առավել մանրամասն՝սույն բլոգի 2014թվի նոյմեբերի 14-ի,,Խոսք հիշատակի,, հոդվածում։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Հիվանդությունն ալ մարդուն համար է

Ողջույն, 5 օր շարունակ հոդվածներիս ծանրությունից թեթեւացած ֆեյսբուքահայ ժողովուրդ։Ինտո՞ր եք, աղե՞կ եք, չոջուխներն ալ՞ լավ են․․․դե լավ է, փառք Աստծո․․․Ես հեչ լավ չէի, հեչ․․․սանկ հիվանդություն մը՝գեշ հազով, այցելած էր ինծի/կըսեն՝,,էն գրիպներեն,,/,ոտի վրա անցուցի, բժշկին դուռը չգացի/բժիշկներեն շատ կվախնամ, շատ․․․հեչ չեմ սիրե զանոնց, ջերմաչափ ալ չեմ սիրե, ճնշում չափիլ ալ չեմ սիրե․․․Է ջանըմ, իմ գիտցած դեղուճարով ՝իմ գլխուս ճարը կտեսնիմ կոր, ուրմեն ի՞նչ պետք ունիմ բժշկին դուռը գնալու, պոլիկլինիկայի միջանցքներուն մեջը մոլորվելու, կաբինետից կաբինետ վազվզելու, դեռ մի բան ալ՝փողահան լինելու․․․վախնամ, թե մի հատ դիագնոզ դնեն վրադ նե՝սարսափից շունչդ փչես ու նոտարին դուռը կտակ գրելու ալ չհասնես․․․․

Հիմա, փառք Աստծո, կամաց-կամաց կկազդուրվիմ,կորսված ձայնս կրկին տուն դարձած է, հեռուստացույցին լուրերը կհետեւեմ խիստ ու խիստ, ինքզինքս կզայրանամ կառավարության անդամներու պահվածքեն, ու այդ առթիվ հոդվածներս կպատրաստեմ-կշտկեմ, մինչեւ նորեն սկսեմ ազգիս խնդիրներովը ,,տապակվիլ,,/ջանըմ այնքան տապակվեցանք, մինչեւ ջերմության մեջ ընկանք․անցած ըլլա, նորեն չի գա ,որ թշնամիքս չուրախանան, թե չէ  հիվանդությունն ալ մարդուն համար է ու ապաշխարանքի պես բան մըն է․․․/

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Շները հաչում են, որովհետեւ խոսել չգիտեն

Գյուղում ապրող բարեկամիս տանը, ուր այցելել էինք, վերջապես տեսա նրանց հռչակավոր շանը․Գրաֆ էր անունը, ու գրաֆի/այսինքն՝կոմս, ազնվական/ նման էլ վեհապանծ ու ազնվազարմ տեսքով, բայց՝սարսափազդու լայն դնչով մի առյուծակերպ շուն էր դա՝սեւուսպիտակ-չալպտուրիկ մորթով։Այնքան խելացի հայացք ուներ, ու այնքան տխուր աչքեր, որ ակնհայտ զգացվում էր, որ խոր վիշտ ունի, բայց՝ազնվական հպարտությունը թույլ չի տալիս այդ մասին որեւէ մեկի պատմել։Երբ մտանք դարպասներից ներս՝տանտիրուհու հետ միասին, Գրաֆը, գիշերային անծանոթ այցելուներ տեսնելով՝սկսեց ուժգին հաչալ, մինչեւ որ տիրուհին նրան սաստեց՝,,Գրաֆ, Գրաֆ,, ասելով։Դրանից հետո, արդեն համոզվելով, որ այցելուները ,,տանու,, մարդիկ են, հանդարտվեց ու հետաքրքրասիրությունից դրդված՝մոտենալով տան լուսամուտներին, Գրաֆն սկսեց խելացի ու անչափ բարի, կարեկից հայացքով տնտղել հյուրերին, ասես հասկանալով, որ նրանց հետ վատ բան է պատահել։

,,Բա որ տեսնեք, թե մեր կատուների հանդեպ ինչ ուշադիր է․․․որ հանկարծ կատուների վրա բարկանում ենք՝քշում, Գրաֆը զայրացած սկսում է հաչալ վրաներս,,-պատմեց տանտիրուհին։

Այնքան դժվար էր հավատալ, որ Գրաֆը, մի օր շատ զայրացած,կծել է տանտիրոջ ոտքը՝տուն մտնելիս, դարպասների մոտ, ու ստիպված վիրաբուժական միջամտության են ենթարկել վնասված ոտքը։Բայց՝դրանից հետո տանտերը ներել է Գրաֆին՝չդադարելով ,,հաշվի նստել,, հետն ու ,,հարգել,,։Ու՞մ տանը չեն խնդիրներ ու վեճեր լինում, հո ամեն մի գժտությունից հետո չե՞ն բաժանվում․հավատարիմ շունն էլ տան անդամի նման է։Շունն էլ կարող է խնդիրներ ունենալ, որի մասին չի կարող բարձրաձայել, դրա համար երբեմն կատաղության է հասնում այնպես, ինչպես ,,հունից դուրս եկող,, մարդը կարող է կատաղել։Շունն էլ կարող է ուզենա տիրոջը խորհուրդներ տա, ասի, թե որն է լավը, որը՝վատը/ռուսական դեդեկտիվ ֆիլմի Մուխտարի հետ ոնց էր ոստիկան-տերը ,,խորհրդակցում-կիսվում,,՝վերջինս էլ գռմռալով կամ պոչը շարժելով պատասխանում էր․․․/, ու երեւի թե նեղված՝որ չի կարողանում խոսել, դրա համար էլ երբեմն կատաղում է շունը։

Գրաֆին երբ տեսա՝ մի շատ հին մուլտֆիլմի շանը հիշեցի,սիգապանծ տեսքով սերենադ էր երգում ՝ասպետի   կեցվածքով, ու զգացմունքներն ավելի տպավորիչ դարձնելու համար՝երգչի նման օրորվում ու ձգվում էր։

31․10․2017թ․

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

,,Ախ, քամի քամի․․․,,,

Արդեն 3 օր է՝քամին մոլեգնած պտտվում է փողոցներում ու անցորդներին ,,անզգույշ քաշքշում", վազացնում, պատեպատ տալիս, անձրեւանոցները փորձում ջարդել, հասկացնելով․,,Էդ ի՞նչ եք անընդհատ գնում եղանակի տեսությանն ինձանից բողոքում․․․հա ասենք՝մի -երկու բաժակ անձրեւաջուր եմ խմել երկնքում, բայց հո չե՞մ հարբել,,։Անձրեւն էլ նրա հետ ճարահատյալ համաձայն՝մի կողմից է ,,նեղում,, մարդկանց․,,Հա բա ինչքա՞ն համբերենք, արդեն աշուն է, ամբողջ ամառ՝երկնքում փակված էինք ու մի քանի օրով ու ժամով էինք դուրս գալիս, բա հիմա իրավունք չունե՞նք մենք մեզ մի քիչ լավ զգանք,մենք ի՞նչ մեղավոր ենք, որ ժողովուրդը մեզ չի սիրում․․․Աստված էլ մեզ աշնան ու գարնան է արտոնություն տվել․․․,,

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Ինչպես նեղել ընդդիմախոսներին․կառավարությունում ձեվացնում են, թե ,,Վեոլիայից,, բողոքները չեն լսում

Մեռանք բաց նամակով ու  էլեկտրոնային փոստով ահազանգելով ջրմուղին, վարչապետին տարածքային կառավարման նախարարությանը, ՀՀ օմբուդսմենին, որ ֆրանսիական,,Վեոլիա,, ընկերությունը կամ ,,մեկ առանձին վերցրած հայ-ֆրանսիական ցեխավիկությունը,,անտրամաբանական ու անմարդկային ձեւով անջրաչափ բաժանորդների սակագինը դարձրել է կայուն 5400դրամ, հաշվի չառնելով, որ նրանց մի մասն աղետի գոտու բնակիչներ են՝վթարային բնակարններում ապրող, ու նրանց բնակարանյին պայմանները թույլ չեն տալիս ջրաչափ տեղադրել, եւ առանց այդ էլ 1100դրամ անձաքանակ սակագինը հազիվ են կարողանում մուծել, ուր մնաց՝5400դրամ կայուն վարձը՝անկախ տվյալ ընտանիքի բնակիչների քանակից։Ինչ տարին սկսվել է՝ահազանգում եմ ու ու ահազանգում, եւ միայն օմբուդսմենի գրասենյակն է պատասխանել, այն էլ՝ոչ մխիթարական պատասխանով․խորհուրդ է տալիս ջրաչափ տեղադրել․ես նրանց բացատրում եմ՝իմ եւ ուրիշների անունից, որ վթարային բնակարաններում/այդ թվում նաեւ՝27 տարի չնորոգված մեր բնակարանում/ երբեմն հնարավոր չէ ջրաչափ տեղադրել նրանք ինձ խորհուրդ են տալիս ջրաչափ տեղադրել։Որպես բողոքի նշան եւ քաղաքացիական անհնազանդության ձեւ, երկու ամիս դադարեցրի որեւէ մուծում կատարել ջրի ոլորտում, եւ այսօր, որպես հետախուզական այց, փորձեցի պարզել, թե ու՞ր է հասել մեր բնակարանի ջրի վարձը,․․․,,բնականաբար,, հաշվի առնելով, որ ամեն ամիս ,,Վեոլիան,, ուղտի համառությամբ շարունակում է 5400դրամ վարձ գրել մեր հաշվեհամարին/կառավարության եւ ՀԾԿՀ-ի լուռ համաձայնության եւ հանցավոր անտարբերության պայմաններում/, վարձը հասել էր․․․37600դրամի/որից ,,մեծահոգաբար,,  որոշեցի թեթեւացնել՝ նախկին հաշվարկով արվող ընդամենը 1 ամսվա գումարով․2200դրամ/․ իսկ վարձ ընդունողն աչքերը զարմանքից լայն բացեց, երբ իմացավ, թե ինչ թիվ են ,,կրակել,, մեր հաշվեհամարին․․․

․․․Պարոն վարչապետ, բարի եղեք մի պահ կտրվել բիզնեսի ու տուրիզմի խնդիրներից ու հետաքրքրվել ,,Վեոլիայի,,նեոգաղութատիրական ծրագրերով՝ընդդեմ ՀՀշարքային բնակչության․ո՞ր իրավունքով է ՀՀ շարքային քաղաքացու նկատմամբ, որ ոչ պատգամավորական, ոչ նախարարական աշխատավարձ է ստանում, եւ կարող է անգամ առհասարկ եկամուտ չունենալ,ա ջրի վարձ սահմանվում 5400դրամը, երբ այդ քաղաքացին 10 ամիս է աղաղակում է, որ վթարային շենքերում ջրաչափի տեղադրումն անհնար է, իսկ 5400դրամ ջրի սակագինը՝այս տարվա հունվարից ,,Վեոլիայի,, կողմից ապօրինաբար ընդունված, անտրամաբանական։

Չնայած այս խնդիրը ՀՀ բազմաթիվ քաղաքացիների էլ /ջրաչափ չունեցող/կարող է մտահոգել, բայց մեր պարագայում, ամենայն հավանակնությամբ, կարելի է բացատրել քաղաքական ենթատեքստով․ընդդիմախոս լրագրողի/ ում աշխատանքը պետական համակարգում ,,գողացվել,, է Հանրապետական զոռբաների ,,ներքին,, դաբրոյով"՝դեռ 1998թվից  ինտելեկտուալ բիզնեսի մասնավոր հատվածում էլ՝հայաստանյան մամուլում, լավագույնս խոչնդոտվել՝վերջինիս դարձնելով ,,թափառական աշուղի ,, կարգավիճակում/գլխին հնարավորինս շատ վարձեր փաթաթել, որ հայտնվի քաղաքական ու սոցիալական պատանդի կարգավիճակում, ստիպված լինելով բնակարանը վաճառել  ու արտագաղթել․ կամ՝ինչքան շուտ ,,վերանա,,՝էնքան լավ/։

Ջրի վարձին զուգահեռ՝միաժամանակ թեժանում է նաեւ այլ ոլորտներում՝էներգիա, աղբահանություն, համատիրություն՝իրական ու չհիմնավորված պարտքերի բեռը, որի հետեւանքով պարբերաբար ձեռքս եմ առնում քարտեզն ու փորձում կողմնորոշվել, թե ուր կարելի է ,,քոչը կապել,, բնակարանը վաճառելու դեպքում միայն՝այս վայրենի ու քաղաքակրթությունից կիլոմետրերով հեռու երկրից, որտեղ արդեն վատ հիշողությունները՝վերջին 18 տարվա, սկսել են գերազանցել լավագույն հիշողություններին։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ, Վանաձոր, ազատ լրագրող, բլոգեր

Ինչու ես ազատվեցի պետական համակարգի աշխատանքից՝սեփական դիմումով

Մտերիմներս կամ ծանոթներս երբեմն հետաքրքրվում են, թե ինչու դուրս եկա պետական համակարգում աշխատանքից։

Եվ, թեպետ այդ մասին պարզաբանումներ եմ ներկայացրել՝,,Ինչպես ես դարձա լրագրող եւ դրա հետեւանքները,,2012թ․բլոգային հոդվածում, սակայն որոշեցի առավել մանրամասն ներկայացնել այն իրավիճակը, որից դուրս գալու համար  ստիպված էի 1998․սեփական դիմումի համաձայն ազատվել մանկավարժականի գրադարանում մատենագետի աշխատանքից/որ 3 տարի համատեղում էի լրագրողական աշխատանքի հետ՝1995-1998թվերին/։Հայաստանում այդ ժամանակ պետական աշխատավարձերը չնչին էին, եւ եթե մարդը կողմնակի եկամուտ չունենար, չէր կարող անգամ ՝այդ աշխատավարձով շնչել։

1998թ․ նախընտրեցի հիմնական աշխատանք դարձնել լրագրությունը, որպեսզի անկախ լինեմ տեղական իշխանություններից, քանի որ իմ հոդվածներում սկսեցին ուրույն տեղ գրավել քաղաքական թեմաները՝սոցիալականին ու դատաիրավականին զուգահեռ։Գրադարանային աշխատանքը, բնականաբար, վարչական կախվածություն ուներ վարիչից, որին էլ 1997թ․սկսեց իմ դեմ հրահրել ինստիտուտի այն ժամանակվա ռեկտորը, որն էլ Վանաձորի ավագանու անդամ էր, ու, բնականաբար, նա էլ իր հերթին որոշակի կախվածություն ուներ 1996-99թվի իշխանությունից, որի համակարգում ԲՇՏ-ի պետ  աշխատող հորս աշխատանքային իրավունքներն սկսել էին ոտնահարվել՝1997թ․․դրա արդյունքում՝վերջինս 1997թ․ հայտնվեց դատարանի դռներին՝որպես բողոքարկու․որոշ ժամանակ անց վերականգնվեց, բայց՝կրկին ազատվեց աշխատանքից՝արդեն ,,կենսաթոշակի անցնելու,, պատճառաբանությամբ, մինչդեռ նա որոշ ժամանակ զրկվել էր անգամ թոշակի անցնելու իրավունքից, քանի որ աշխատանքային գրքույկը դավադրաբար ,,կորցրել,, էին, ու մի քանի տարի պահանջվեց, մինչեւ վերջինիս հաջողվեց վերականգնել թոշակ ստանալու իրավունքը․բայց՝առանց կորցրած տարիների գումարների փոխհատուցման։Իսկ ինչու՞ հորս սկսեցին հալածել․նրա համար, որ վերջինս 90-ականների սկզբներին ահազանգում էր ,,վերեւներին", որ իր ղեկավարած ,,Տարոն,,թաղամասում շենքերը հանձնվել են թերություններով, կիսատ-պռատ /ու այդ առթիվ համապատասխան ակտեր ուներ/, որ ահռելի գումարներ են յուրացվել, որ բնակարանների չբնակեցման մի պատճառ էլ հենց այդ թերություններն են եղել, ու որոշված է եղել, որ շինարարական կազմակերպությունը կհատուցի բնակիչներին հասցրած վնասի գումարը, բայց՝այդպես էլ տարիներ շարունակ այդ հարցը չէր լուծվում, ու մեղավորները չէին պատժվում, իսկ բնակարանների վատ պայմանների պատճառով՝շատերն արտագաղթում էին։Այլ կերպ՝պայքար էր սկսել կոռուպցիայի դեմ՝,,մեկ առանձին վերցրած քաղաքում,,/դիմում-բողոքներից մեկում գրված է՝,,Շինարարները ցերեկն աշխատում էին, գիշերը՝գողանում,,/։Բազմաթիվ գրավոր  վկայություններ կային՝բնակարաններն առանց տարրական հարմարությունների, սանհանգույցի հանձնելու․․․Լուրջ կասկածներ ունեմ, որ հորս կյանքի նկատմամբ ոտնձգություն էր ծրագրված, 90-ակաների մթի տարիներին, երբ կեսգիշերին, երբ ողջ քաղաքն ու բնակարանները թաղված էին մթության մեջ, ինչ-որ անկոչ այցելուներ/որոնց առջեւ դուռը չբացեցինք՝խոհեմաբար, այլ միայն մոմի լույսի ներքո, դռան ետեւից էինք զրույց վարում/, հայտնեցին, թե ,,Տարոններում,, պառը պայթելա,, ու հորս առաջարկում էին իրենց հետ մեկնել դեպքի վայր/թե ինչ կապ ուներ ԲՇՏ-ի պետը՝,,պայթած կատելնու,, հետ, որ պետք է որ արտակարգ իրավիճակների բաժնի իրավասությունը լիներ, դժվար է ասել, բայց հաջորդ օրը պարզվեց, որ ահազանգը չի համապատասխանել իրականությանը, եւ տեղին էին մեր կասկածները, թե այցելությունը դավադրություն է եղել/այդ տարիներին ընդունված էր․ում ուզում՝մեկ էլ տեսար անհետ-անհուշ կորցնում էին․չնայած՝հիմա էլ պակաս վտանգավոր ժամանակներում չենք ապրում, քանի որ երկրում սեւ-մութ ուժերի պակաս երբեւէ չի եղել/։Հիմա թե նրանից էր, որ նրա բողոքները շինարարական կազմակերպությունից ու մեղավորներից, տեղական իշխանությոևններին դուր չէր գալիս, թե մեղավորները ,,վերեւների,, հետ կիսվում էին ու նրանք էին տեղական իշխանությանը հրահրում՝հորս բողոքներն ստանալուց հետո․․․մի խոսքով՝վերջինիս նախընտրեցին աշխատանքից ազատել․․․հիմնարկի ,,վերակազմավորման,, պատճառաբանությամբ/հետագայում դատախազությունն այն բնորոշել էր որպես համայնքի ղեկավարի կողմից ապօրինություն/։Դատարանը վերականգնեց հորս աշխատանքում, բայց՝դեռ աշխատանքում չվերականգնված, հիմա էլ ազատեցին որպես ,,թոշակի տարիքը լրացած,,/Հետագայում՝2000թվի իշխանափոխությունից հետո նրան նոր աշխատանք տվեցին՝արդեն ԲՇՏ-ից վերանվանված ,,թաղամասային հիմնարկությունում,,․բայց այդտեղ էլ սկսեցին նեղել՝իմ հրապարակումների եւ նրա սկզբունքայնության համար/։

1996-98թվերին ստեղծվեց մի իրավիճակ, որ պետական համկարգում ես ,,նալի ու մեխի,, արանքում էի․տեղական իշխանությանը մի կողմից ձեռնտու չէր իմ լրագրողական գործունեությունը՝անկախ մամուլում, մյուս կողմից,ինձ ,,քավության նոխազ,, էին դարձնում ի պատասխան հորս բողոքների՝իրեն ապօրինաբար աշխատանքից ազատելու եւ դրա մոտիվների առնչությամբ։Գրադարանում իմ նկատմամբ խիստ վերահսկողություն սկսվեց ու ռեժիմ, պարտադիր պայման՝ամեն առավոտյան գրանցամատյանում ստորագրելու պահանջով, որն էլ զուգակցվում էր վերանորոգվող գրադարանում, առողջության համար վնասակար պայմաններում սեւագործ բանվորի աշխատանք կատարելու ապօրինի պահանջի հետ․գրադարանի աշխատող կանանցից ոմանք՝տերավորներն ու փողավորները, այդ աշխատանքներից խուսափելու նպատակով բյուլետեններ էին ներկայացնում․ես ուղղակի հրաժարվեցի այդ աշխատանքներից, ասելով, որ դա ապօրինի պահանջ է եւ իմ աշխատանքային պարտականությունների մեջ չի մտնում։Այդ հողի վրա՝գրադարանի վարիչն ու ռեկտորը փորձեցին երկպառակություն ստեղծել կոլեկտիվում եւ աշխատողներին հրահրել իմ դեմ՝ստորագրահավաք նախաձեռնելով, որ, սակայն,,գլուխ չեկավ", քանի որ կամ աշխատողների խելամիտ մասը տուրք չտվեց, կամ՝մարզպետարանի կրթության բաժնին ահազանգած իմ գրավոր բողոքի շնորհիվ այն կանխվեց։Չնայած իմ նկատմամբ կիրառվող ,ռեժիմին", մարդ կար՝օրերով գործի չէր գալիս, մարդ կար՝գրադարանում աշակերտ էր պահում, բայց վարիչն ինձ խիստ տոնով ասում էր, որ ,,գրադարանը հոդված գրելու տեղ չէ,,։Անգամ՝իմ նկատմամբ տարատեսակ սադրանքներ սկսեցին կազմակերպվել․․․Մի օր էլ ռեկտորն  այցելեց գրադարան ու ոտքի վրա ,,դիսպետչերական,, անցկացրեց, իսկ իմ այն հարցին, թե ,,արդյո՞ք ես պետք է դիմում գրեմ՝աշխատանքից ազատվելու",ինչի պահանջը դնում է իմ առջեւ գրադարանի վարիչը, վերջինս ասաց․,,Դուք կազատվեք աշխատանքից որպես անպարտաճանաչ,,/աշխատանքից ազատվելու դիմումիս վրա , ի դեպ՝վարիչին ստիպել էր, որ մակագրի, որ ես ,,անբարեխիղճ եմ, անպարտաճանաչ հետեվություներ չեմ անում եւ արժանի եմ ազատվել որպես այդպիսին,,/մինչդեռ իմ  աշխատանքային դրական  բնութագիրը՝տրված Բելառուսի հանրապետությունից՝մանկավարժ աշխատած ժամանակ, ճւիշտ հակառակն է ապացուցում/։Ինձ սպառնալուց հետո՝ռեկտորը մեկ այլ կնոջ էլ/տիկին Վարդիթերին/՝ինձ հետ մտերիմ, հիշեցրեց նրա թոշակի անցնելու տարիքի մասին․բարեբախտաբար, այդ կինն այնքան համարձակ գտնվեց, որ հիշեցրեց, որ ռեկտորի թոշակի գնալու ժամանակն էլ է լրացել․․․

Իմ հանդեպ անբարյացակամությունը հասել էր նրան, որ իմ դիմումը՝մի քանի օր իմ հաշվին արձակուրդ վերցնելու, որպեսզի Երեւանում վիրահատության ենթարկված պապիս այցելության գնանք ես ու մայրս,լուրջ քննության առարկա դարձավ եւ բավարարվեց մեծ դժվարությամբ։

Բանը հասել էր նրան, որ ,,մարդու իրավունքների դասընթացներին,, ՝6 օրյա տեւողությամբ մասնակցելու նպատակով, իմ դիմումի եւ այդ առթիվ ռեկտորին ներկայացրած գրավոր հրավերի առնչությամբ,վերջինս խիստ տոնով՝հրավերը կարդալուց հետո,հարցրեց․,,Ի՞նչ կապ ունեք դուք այդ կազմակեպության հետ,,/այնպես, ինչպես երեւի թե ,,ժողովրդի թշնամիներին,,էին քննում, ի դեմս առաջադեմ մտավորականության՝ստալինիզմի տարիներին, Բերիայի աշխատասենյակում/։Դասընթացներին մասնակցելու թույլտվություն տրվեց միայն անվճար արձակուրդ վերցնելու պայմանով։Այդ ռեժիմի օրերին ինձ երբեմն փրկում էր այն, որ ատենակալների համակարգը դեռ գործում էր, եւ դատարանում, ուր ատենակալ էի ընտրված ,,սովետի թվերից,,՝ինձ երբեմն դատական նիստերի էին հրավիրում/90-ականներից ատենակալներն սկսեցին վարձատրվել արդարադատության կողմից՝քանի դեռ ատենակալների համկարգը չէր լուծարվել դատաիրավական բարեփոխումների ադյունքում/։

Մի օր էլ, երբ ես ամբիոններից մեկի կազմակերպած միջոցառումն էի լուսաբանել, որի համար ամբիոնի վարիչը շնորհակալություն հայտնեց,  արի ու տես՝ռեկտորին դա այնքան էլ դուր չեկավ, քանի որ սկսեց հետաքրքրվել, թե որքան գումար եմ ստանում հոնորարների համար։

1997-98թվերին հորս աշխատանքից ազատման գործն էր բողոքարկվում դատարաններում՝ընդդեմ քաղաքային իշխանությունների, ի պատասխան՝բուհում իմ դեմ պայքարն էր ուժեղացվում՝ավագանու անդամ ռեկտորին հրահրելով, նա էլ հրահրում էր գրադարանի վարիչին։Հետաքրքիրն այն էր, որ դրանից մեկ -երկու տարի առաջ էլ ռեկտորին էին աշխատանքից ազատել՝ինչ-որ զեղծարարության պատճառաբանությամբ, ու նրա փոխարեն մի որոշ ժամանակ նոր տնօրինություն էր բուհում, իսկ ես եւ գրադարանի աշխատողներն այդ ժամանակ ռեկտորին էինք սատարում․հետո նա վերականգնվեց դատարանով եւ սկսեց․․հալածել այն մարդկանց, ովքեր սատարում էին իրեն/այդ թվում նաեւ՝ինձ, ինչը հիմք է տալիս ենթադրելու, որ կոնկրետ իմ դեմ պայքարը հրահրված էր՝տեղական իշխանության կողմից եւ ռեկտորի անձնական նախաձենությունը չէր/։

Հետո գրադարանի վարիչն սկսեց ավելի համառորեն պահանջել, որ ես աշխատանքից ազատման դիմում գրեմ․,,,Ա դու էս ի՞նչ էրես ունես, դիմում գրի դուս արի, էլի,,։Ստիպված ՝դիմեցի Լոռու մարզպետարանի կրթության վարչություն՝նոր բողոքով։Կրթության բաժինն այն ժամանակ ինձ համար Կրեմլի կամ Սմոլնու դեր էր կատարում, յուրաքանչյուր դիմումից հետո իմ նկատմամբ ռեժիմը թուլանում էր, բայց ստացվեց այնպես, որ կրթության բաժնին ոչ հաճո տեղեկատվություն գրեցի՝կապված կրթական համակարգի կոռուպցիոն երեույթների հետ, ու հասկացա, որ արդեն չեմ կարող աջակցություն որոնել այնտեղ, ում առնչվող տհաճ հրապարակում եմ գրել։Այս անգամ դիմում գրեցի ՝աշխատանքից ազատման, եւ այդ առթիվ կրթության բաժնի վարիչին բանավոր տեղեկացրի, ասելով․,,Որպեսզի դուք ստիպված չլինեք անընդհատ ինձ համար ռեկտորին դիմել խնդրանքվ, ես նախընտրում եմ աշխատանքից ազատվել։Քաղաքավարությամբ էլ հայտնեցի, որ նախընտրում եմ լիարժեք զբաղվել լրագրությամբ, անմնացորդ, քանի որ համատեղելու դեպքում պետական աշխատանքը կխանգարի ինձ․ ու հաշտ ու խաղաղ բաժանվեցի/ի՞նչ իմանայի, թե ինչ է սպասվում ,,ազատություն տենչողին,,՝Հայաստանում/։Եվ, չնայած ,,սեփական դիմում,, գրելուն հաջորդեց ինձ հետ կանչելը՝մի հեղինակավոր լրագրողի միջամտությամբ եւ անմիջական ռեկտորի կողմից, բայց ես արդեն չէի վստահում այդ համակարգին, ու չէի ցանկանում պարբերաբար ,,քյալլա տալ,, բյուրոկրատիզմի դեմ՝առողջությունս վտանգելով ու նյարդեր քայքայելով։Կար նաեւ հարցի ֆինանսական կողմը․պետական համակարգում աշխատավարձը չնչին էր՝2-3000դրամ, իսկ մասնավոր թերթում ես տասնապատիկ շատ էի վաստակում․իմ վրա աշխատանքային պլան էր դրված թերթում․օրական 2 լուր եւ շաբաթական 2 հոդված, եւ աշխատավարձից բացի՝լրացուցիչ հոնորարային վարձատրություն/աշխատավարձի չափի մասին ոչ ոքի չհայտնելու պայմանով/։Բնականաբար,՝պետական համակարգում, ուր աշխատում էի, իմ նկատմամբ անբարյացակամ վերաբերմունքի ու խիստ ռեժիմի, բարոյահոգեբանական անառողջ մթնոլորտի պայմաներում ես չէի կարող թերթում լիարժեք դրսեւորվել, իսկ ընտանիքի հոգսն իմ վրա էր հայտնվել․մայրս՝չնչին թոշակ էր ստանում, հայրս ՝գործազուրկ՝դեռ թոշակի հարցերը չկարգավորած, եղբայրս՝բուհի վճարովի համակարգի ուսանող,ուստի նախընտրեցի ազատվել պետական աշխատանքից։Իսկ 1999թվի հոկտեմբերից՝արդեն աշխատանքային կրճատումներ սկսվեցին թերթում, ում հետ շուրջ 4 տարի համագործակցում էի։Դրանից հետո՝սկսվեցին մշտական դեգերումներ՝թերթից թերթ, գործակալություն, դրամաշնորհային ծրագրերում լրագրողական ապաստան․․․․Մինչեւ որ հոգնած, զզված, դադրած՝փնտրտուքներից եւ ամեն անգամ մի թերթում ,,ապաստան,, փնտրելուց հետո հասկանալով, որ քեզ եւ ընտանիքիդ հետապնդողների ձեռքը նրանց էլ է հասնում․․․ՄԻնչեւ որ հայտնվեցի համացանցի ազատ, անկախ եւ ,,անտեր,, տիրույթում․արի ու տես՝ժողովրդավաության թշնամիներն էլի չէին հանգստանում, եւ սկսեցին ժամանակ առ ժամանակ՝իրենց անձնական օգտագործման հաքերների կամ ներքին գրաքննության միջամտությամբ՝արգելափակել ֆեյսբուքս կամ բլոգս, խոչընդոտել ազատ գործունեությանս․․․

Ահա սա է իրական ժողովրդավարության պատկերը Հայաստանում, որ, սակայն, ,,ժողովրդավարության զարգացման,, բոլ-բոլ գրանտներ է ստանում՝արտերկիրը ,,բանկոմատ,, դարձրած/Ինչպես բնորոշել է ԵՄ հայաստանյան ներկայացուցիչը՝մի համեմատության մեջ/։

Ու այս ամենից ելնելով, եկել եմ այն ցավալի եզրահանգման, որ դու չես կարող լինել ազատ, անկախ լրագրող, մտավորական, քաղաքացի՝աշխատելով պետական համակարգում․ինչ-որ մի տեղ՝քո անկախությունը փակուղի կմտնի/լավ հիշում եմ, թե ինչպես բուհի ,,բերիաներից,, մեկը, մի օր մտնելով գրադարան,մի մշակութային այլազգի գործչի  առնչությամբ, ում մասին ես մշակութային տեղեկատվությամբ էի հանդես եկել մամուլում/,,Համերգ-դասախոսություններ՝Վանաձորում,,/, խիստ փրփրած տոնով ասաց․որ ,,մեկ էլ ձեզնից մեկն ու մեկին էդ մարդու հետ խոսալիս տենամ՝սաղիդ կքշեմ ըստեղից,,․ու այդպես էլ չպատճառաբանեց, թե ինչումն էր այդ մարդու  մեղքը  կայանում, իսկ իմ այն դիտարկմանը, թե ինքը ,,շատ լավ դաշնակահար է"՝հեգնեց․դուք իրա հետ նվագել ե՞ք․․․։

Հիմա ես չեմ կարողանում հավատալ, որ Հայաստանում կարող է լինել 600-800հազար դրամ ստացող պատգամավոր, որ ընդդիմադիր լինի․եթե անգամ պետական հանակարգում հասարակ աշխատանքն է խլվում ընդդիմախոսից,ո՞վ թույլ կտա, որ ահռելի աշխատավարձ ստացող պատգամավորն ընդդիմադիր լինի կամ՝իր շրջանակներից դուրս գա ու չպատվիրակված հարցեր կամ խնդիրներ բարձրաձայնի՝իշխանության այս կամ այն օղակի հետ չհամաձայնեցնելով։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ,բլոգեր,ազատ լրագրող, Վանաձոր,

Հուշեր՝1988թվին Լեհաստան կատարած ուղեւորությունից

Վարշավա, Կրակով, Լոձ, Ժեշուֆ․․․սրանք այն քաղաքներն էին, ուր մի քանի օրով կամ մի քանի ժամով հանգրվանեցինք մենք՝կոմերիտական ուղեգրով Լեհաստան մեկնած հայ երիտասարդ տուրիստներս/ՀՀ տարբեր քաղաքներից․Երեւան, Կիրովական, Ապարան․․․/։Օսվենցիմում էլ այցելեցինք նացիստական բարաքներ, որոնցում գերիներին գազախեղդ են արել ու տանջել, ստրուկի նման պահել ու աշխատացրել ֆաշիստները՝Հայրենական Մեծ պատերազմի տարիներին։Մինչ մեկնելը մեզ հետ քաղդասընթացներ անցկացրին ՀԿԿ քաղկոմի հրահանգիչները՝արտերկրում մեզ  ,,ինչպես պահելու,, վերաբերյալ․այն ժամանակ դա ընդունված կարգ էր․արտասահման մեկնողների հետ դասընթացներ էին անցկացվում, հիմիկվա նման չէր, որ ով՝երբ, որ օֆիսից ուզենար՝մուտքի վիզա առներ ու գնար արտասահման։Կապիտալիստական երկրներ գնալը շատ ավելի դժվար էր, եւ միայն ղեկավար անձանց էր հասանելի, իսկ մյուսների համար միայն սոցիալիստական ճամբարի երկրներ էին հասու, եւ նախապատվությունը տրվում էր բանվոր դասակարգին։Պարտադիր հարցաթերթիկ էր լրացվում, որի մի կարեւոր կետն այն էր, թե ,,արտասահմանում բարեկամներ ունե՞ք,,․այն ժամանակ շատ քիչ մարդ կար, որ արտերկրում բարեկամ ուներ/ ի տարբերություն՝ հիմիկվա, երբ ժողովրդի մեծ մասն արտերկրում բարեկամներ ունի, ու դրա համար անկախությանն ենք պարտական երեւի թե/։

Ցավոք, քաղդասընթացների ընթացքում ամենակարեւորը չզգուշացրին․այն,որ մայիսի սկզբին Լեհաստանում դեռ ցրտեր են․ըստ այդմ՝խմբի անդամներից ոմանք լավ մրսեցին ու հարբուխ ընկան ճամփորդության ընթացքում, քանի որ համապատասխան տաք հագուստ չէին վերցրել իրենց հետ՝խաբվելով հայաստանյան գարնանային ջերմ եղանակներին։Արտասահման գնացողներին չէր թույլատրվում մեծ քանակի գումար վերցնել՝այն տվյալ երկրի փողով փոխանակելու նպատակով, բայց՝գաղտնի հասկացրել էին, որ կարող ենք մեր հետ հայկական ավանդական մթերքներ վերցնել/կոնյակ, բաստուրմա, ապխտած երշիկ, հայկական սուվենիրներ/՝դրանք այնտեղ վաճառելու եւ այդ գումարով ավելի մեծ գնումներ կատարելու նպատակով։,,Սովետը,, դեֆիցիտի երկիր էր, իսկ արտասահմանն այդ տեսակետից՝երկիր-դրախտավայր, ուստի արտասահման գնացողներն աշխատում էին ձեռք բերել այնտեղից այն, ինչ չկար իրենց երկրում կամ վաճառվում էր ,,տակից,,՝թանկ գնով։

Տեսարժան վայրերից բացի, ուղեւորության մեջ ներառված էին նաեւ ժամանցային վայրեր, այդ թվում․․․ստրիպ-բար․թե երիտասարդ կանանց ինչին էր պետք ստրիպ-բարը՝դժվար է ասել, ուստի նախատեսված հաջորդ այցելությանը կանայք նախընտրեցին մնալ հյուրանոցում եւ հեռուստացույց դիտել,որպեսզի ստիպված չլինեն  սեղանակից տղամարդկանց մոտ անհարմար դրության մեջ ընկնել այն ժամանակ, երբ մորեմերկ պարուհին մոտենում էր ստրիպ-բարի սեղաններին եւ օձապար տալիս/Բա ,,Կլոն,, սերիալի ,,հորեղբայր Աբդուլն,, ադտեղ չլինե՞ր ու ,,մտրակի հարված,, պահանջեր դրանց մերկ ,,բարեմասնություններին,,՝ասելով ,,հարամ է, հարամ,,/․այն ժամանակ սովետական քաղաքացու համար նորույթ էր մի քանի հեռուստաալիքների առկայությունը, քանի որ սովետական Հայաստանում ռուսական մեկ թե երկու ալիք էր գործում, եւ մեկ հայկական/։

Որպես հազվագյուտ ,,սուվենիր,,՝լողազգեստով աղջկա նկարով 2 մեծ բաժակներ գնեցի Լեհաստանից․եւ, չնայած հավատացրել էին,թե ,,նկարի մեջի,, աղջիկները բաժակը ջրով լցնելու դեպքում մերկանում են, բայց, բարեբախտաբար, ոչ ջուր լցնելու դեպքում, ոչ էլ արեւի կամ լամպի լույսի տակ վերջիններս ,,չմերկացան,,այդպես էլ․երեւի սովոր էին իրենց երկրի ջրի ու արեւի տակ ,մերկանալ,,․տեսնես ո՞տեղ են հիմա այդ բաժակի նկարի ,,թոփ-մոդելները․․․,,․լավ մեծացած կլինեն։

Խմբի տղաներից մեկը՝հայկական վատ ավանդույթի համաձայն, որ հատուկ է վատ դաստիարակություն ստացածներին,  օտարազգի աղջիկներին փորձում էր վերաբերվել այնպես, ինչպես որոշ հայ տղամարդիկ՝ռուս տուրիստ աղջիկների են վերաբերվում, ու նրանց դիմում էր ,,ախչիով,, ու ,,նանարով,,։Անգամ՝անկեդոտ էին ,,կպցրել,,՝,,պանի՝շորերդ հանի,,։Այս կարգի ,,տղամարդիկ,, են, որ ,,խայտառակել ռեսպուբլիկա,, այստեղ, այնտեղ եւ ամենուր․․․

Հիշում եմ, որ շատ վրդովվեցի, երբ սահմանի վրա՝Հայաստան վերադառնալիս, սկսեցին մեր ճամպրուկները մանրակրկիտ ստուգել/երեւի թաքցրած ոսկի էին փնտրում․այն ժամանակ ոսկի տեղափոխելն արգելվում էր․բացառությամբ՝անձնական կրման ենթակա ոսկիների՝հայտագրելու դեպքում, եւ, եթե որեւէ մեկի մոտ անգամ մի փոքր ոսկու կտոր հայտնաբերվեր՝կարող էր լուրջ խնդիրներ առաջանալ/։Երբ ստուգողն սկսեց կոպտորեն խառնշտորել ճամպրուկս, ռուսերեն վրդովված ասացի՝,,Զգույշ, այդտեղ բաժակներ են,,։/Մի քանի բաժակներ էի գնել՝մեծ ու փոքր եւ երկու  մոխրաման/։Դրանից հետո ,,պոլիցայի,, կարգավիճակով այդ անձը,դադարեցնելով ստուգումը, հանկարծ ժպտաց ու փորձեց կատակի տալ , ասելով, թե արդյոք չե՞մ ցանկանում մնալ իրենց երկրում։

Ճամփորդության ընթացքում Երեւանից մի աղջկա հետ մտերմացա՝Անի էր անունը,համատեղ էլ լուսանկար ունենք՝Օսվենցիմում, բայց բավականին պղտոր ու սեւուսպիտակ․այնպես, ինչպես ճամփորդության ընթացքում սիրողական մակարդակով արված այլ լուսանկարներ․բջջային հեռախոս չկար, ֆոտոնկարիչ էլ չկար խմբում, ինչը լուրջ թերություն էր։

Խմբի ղեկավարը Երեւանի ,,Սպուտնիկ,, համամիութենական երիտասարդական-տուրիստական կազմակերպությունից Կարինե Հարությունյանն էր, որ շատ աչալուրջ էր խմբի անդամների անվտանգության հարցում եւ թույլ չէր տալիս, որ առանց իր գիտության դուրս գան հյուրանոցից եւ որեւէ տեղ գնան։Ի դեպ, այս առթիվ հիշեցի, որ խմբի անդամներից մեկի հետ մոլորվել էինք փողոցում , եւ, չնայած հյուրանոցի հասցեն մեր մոտ արտագրած պահում էինք, բայց՝դժվարությամբ գտանք ու վերադարձանք հյուրանոց, քանի որ մեր հանդիպած լեհերը ռուսերենով չէին կարողանում շփվել, իսկ մեր վարժ իմացած օտար լեզուն ռուսերենն էր։

․․․Իսկ մի քանի ամիս հետո՝19888թվի դեկտեմբերի 7-ի երկրաշարժից  շաբաթներ անց, արդեն ընկա Բելառուսի ,,ջրերը,,՝կրկին կոմերիտական ուղեգրով․բայց որպես մանկավարժ՝աղետի գոտուց էվակուացված երեխաներին դասավանդելու  նպատակով/այդ մասին գրել եմ ,,Բելառուսական կայարան,, երկլեզու հուշագրության մեջ/։

․․․1989թվին արդեն ավարտվեց իմ կոմերիտական կենսագրությունը, որ սկսվել էր ոչ թե դպրոցից, այլ՝գործարանից/ուր աշխատել եմ գրադարանավար, քաղլուսկաբինետի վարիչ, կադրերի վերապատրաստման գծով ինժեներ/։Դպրոցում կոմերիտական չեմ եղել․չեմ դիմել, չեն էլ պարտադրել․հասարակական աշխատանքներից ու կեղծ-բոցաշունչ ճառերից մշտապես խուսափել եմ։Բայց՝գործարանում, պարզվեց, կարող են առանց քո կամքը հարցնելու ընդունել կոմերիտմիության շարքերը/զարմանալով, որ մինչ այդ կոմերիտական չես եղել/ ու ամեն ամիս անդամավճար մուծել պարտադրել։Այդ կամավոր-պարտադիր անդամագրումը, ինչպես նշել եմ ,,ԻՆչպես ես դարձա լրագրող եւ դրա հետեւանքները,, 2012թ․գրված բլոգային նյութում, փոխհատուցվում էր եռամսյակային բանկետներվ, մշակութային միջոցառումների տոմսերով կամ հրավիրատոմնսերով եւ առհասարակ՝ապահովում էր աշխատանքի կայունությունը։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Կատուն էլ է շունչ կենդանի․թեկուզ՝սեւ լինի

Մի ահավոր տեսարանի ականատես եղա․սեւ կատվի դոխը՝ճխլտված վիճակով, կծկված-ընկած էր մայթի վրա․ ու ճանճերի պարսը վրա էր տվել․․․Դե կատուները սովորություն ունեն խցկվել որեւէ կանգնած մեքենայի անիվների տակ/երեւի բենզինի հոտն է քաշում/, ու երեւի թե մեքենան շարժվե էր՝չիմանալով, որ ակների մոտ կատվի դոխ կա․կարող է քնած է եղել խեղճը՝բենզինի հոտից շշմած․․․Հիշեցի, որ մի քանի օր առաջ ձեղնահարկի կտուրի վրա մայր-կատուն էր ժամանել՝ մի քանի ամսվա բացակայությունից հետո՝խառնածին 4 ճուտերով․երկուսը՝սեւ, երկուսն՝սպիտակ․․․,,մազալու բան,, էր․․․Ու ցավով մտածեցի, որ ճխլտված դոխլիկը երեւի թե այդ ճուտերից մեկն է եղել։Ենթադրությունս հավանական դարձավ, երբ ձեղնահարկի վրա հաջորդ օրը կատուն հայտնվեց՝արդեն 3 ճուտերի հետ, որոնցից միայն մեկն էր սեւ․պետք է ենթադրել, որ մյուսը սեւն էլ/որ արդեն չկար ընտանիքի հետ/հենց վթարի ենթարկվածն էր․․․Ինչքան քիչ ապրեց խեղճը․․հազիվ հասցրեց մի քանի շաբաթ թե օր՝բակից ձեղնահարկի կտուր մագլցել, ծանոթանալ իրենց նետվող պատառներին ,,վայիս,,ագռավների հետ ու վերջ․մահկանացուն կնքեց մեքենայի անիվների տակ․երեւի կատուների մահվան հովիտն էլ մեքենաների անիվներն են․․․,,դրայվով,, վազում են ընկնում անիվների տակ՝պատսպարվելու, չիմանալով, թե դա ինչ հետեւանքներ կունենա իրենց համար․․

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ,17․08․2017թ․

Գողական կատուն

                     /Կարճ պատմվածք/

 Ձեղնահարկի տանիքին կարճատեւ իշխանափոխություն էր տեղի ունեցել․սպիտակամորթ, բարի ու բեղմնավոր կատուներին քշել էր սեւ կատուն/որ ժամանակ առ ժամանակ հայտնվում էր ու սեւ, փայլուն աչքերը սեւեռած՝ահաբեկում սպիտակամորթ ու շեկավուն կատուներին՝քշելով ջրհորդանի մոտ ու հրահրելով ցած նետվել/, այժմ ըմբոշխնում էր ամառային արեւի շողերն ու երանության մեջ ,,թինկը տված,,՝պոչն էր շարժում, ջերմ հայացքով հասկացնելով տանիքի վրա խաղաղ թռչկոտող ծիտիկներին, որ արդեն տարածքի նոր ,,նայողն,, ինքն է ու այսուհետ ինքն է հրճվելու նրանց պարով եւ քշելու ագռավներին․․․Եւ այնպիսի հոգեզմայլանքով էր նայում ծիտիկների ցատկախաղին․․․նախկին չարացած կատվից հետք էլ չէր մնացել, համակ բարություն էր ճառագում հայացքից՝խորամանկ ժպիտով քողարկված․․․Երեւի հոգնել ու ձանձրացել էր ,,տնական,, կատուներից ու սիրտը նոր, թարմ ու երիտասարդ ծիտիկներ էր ուզում։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

29․07․2017թ․

,,Այսքան ուրախ կյանքը մեր․․․,,

                    ,,Դիսկոմֆորտ,, ՝էն էլ ինչ կարգի

  Վանաձորցի մի պատգամավոր ընտրություններից առաջ ասում էր՝,,մարդկանց դիտմամբ դիսկոմֆորտի մեջ են պահում,,։,,Դիսկոմֆորտ,,/այսինքն՝կենցաղային անհարմարություններ/՝էն էլ ինչ կարգի։Բնակչության մի մասն, ինձ թվում է, իմունիտետ է ձեռք բերել ,,դիսկոմֆորտին,, դիմակայելու առումով, ու իր կյանքն առանց ,,դիսկոմֆորտի,, չի պատկերացնում։Ո՞նց կարելի է կյանքը Հայաստանում պատկերացնել առանց էներգետիկ անջատումների,  առանց մոմի ու չոր սպիրտի, առանց նավթի ու կերոսինի կամ ,,կիպիծիլնիկի", առանց դույլով ջուր կրելու՝եթե բարձրաստիճան պաշտոնյա չես կամ պատգամավոր։

Կենցաղային մշտական անհարմարությունները, հոսանքի անվերջ տատանումներն ու հովհարային ու անհովհար անջատումներն ու դրանց հետեւանքով էլեկտրական սարքերի պարբերական շարքից դուրս գալը հանգեցրին նրան, որ մանկավարժ-լրագրողի մասնագիտությանը զուգահեռ՝էլեկտրիկի ,,մասնագիտություն,, էլ ձեռք բերեցի վերջին 17 տարիներին/լուսահոգի էներգետիկ վարպետ պապիս մասնագիտական հմտությունները մորիցս յուրացնելով ու հետագայում նրանից ավելի կատարելագործվելով, ու դրա համար՝լուսահոգի հորս շախմատային լուսահոգի ընկերներից մեկը, որ մասնագիտությամբ էլեկտրիկ էր, մեր տուն գալիս ինձ կատակով ասում էր ,,ժուռնալիստ-էլեկտրիկ,,։Եթե մայրս հաճախ էր վերանորոգում էլեկտրական վառարանների սնուցման գծերն ու հարակից ,,ատրիբուտները"/,,սպիրալները,, միացնում կամ փոխում, ,,վիլկաները,, նորոգում կամ փոխում/, ապա ես արդեն սկսեցի դրանցից բացի՝պատի մեջի վարդակն էլ փոխել կամ լուսամփոփ նորոգել։Մոտ 15-20 տարի առաջ, երբ աշխատանքից գալիս էի տուն ու տեսնում էի, որ մայրս ակնոցն աչքերին կրկին վառարանի կտրված ,,սպիրալներն,, է ամրացնում/դրանց հաճախակի շարքից դուրս գալու պատճառն էլ հովհարային ու անհովհար անջատումներն էին ու էլցանցի կողմից պարբերական ձեւով լարման հետ ,,խաղալը,,՝հավելյալ շահույթներ ստանալու կամ ապօրինի գծեր միացնելու նպատակով, ինչպես նաեւ ,,հազարումի,, ապօրինություն՝այդ համակարգում/, ասում էի,,Էլի դու աչք ե՞ս քոռացնում․․․դեն շպրտի դրանք՝կորչեն, մի հատ նորը կառնենք․․․,,։Ինքն էլ առանց գործից կտրվելու՝ասում էր ՝,,Դու ավելի լավ ա՝ ուշադիր նայի, թե ոնց եմ սարքում, որ դու էլ սովորես, մեկ էլ տեսար՝պետք եկավ,,։,,Իբր շատ ուրախ եմ՝որ դու աչք ես քոռացնում, մի հատ էլ ես նայեմ՝սովորեմ,,-հակադարձում էի։Դրա համար են ասում՝,,Երբեք մի ասա երբեք,,։

․․․Իսկ առաջին ,,արհեստս,, Սովետի թվերին էր՝1975-76թվերին, երբ 8-րդ թե 9-րդ դասարանում էի ու հորեղբորս որդուց, որ մինչեւ գեղարվեստա-թատերականի նկարչական ընդունվելը ռադիոկապի ուսումնարան էր գնում,սովորեցի տան հեռախոսի կտրված կաբելները միացնել։Այն ժամանակ դրանք հաճախ էին շարքից դուրս գալիս՝հեռախոսն անընդհատ տան այս ու այն անկյունից տեղափոխելու հետեւանքով կամ՝կաբելի անորակության պատճառով։Հիմա այդ ,,մասնագիտությունն,, այլեւ արդիական չէ, քանի որ մեխանիզմը փոխվել է, եւ պատրաստի գծեր կան կամ առանձին պահեստամասեր՝միանգամից, առանց չարչարանքի ամրացվող։Բայց՝տնային ,,էլեկտրիկի,, մասնագիտությունն այսօր էլ կենցաղում հույժ անհրաժեշտ է, ինչպես 90-ականներին,քանի որ մշտական անհովհար անջատումներից ու էլցանցի կողմից հոսանքի լարումը թուլացնել-ուժեղացնելու հետեւանքով սնուցման գծերն ու  էլեկտրական սարքերը մշտապես շարքից դուրս են գալիս ու  ստիպված ես անընդհատ ,,վիլկա-տրայնիկ,, փոխել, հինը նորոգելով կամ նորով փոխելով։Ստիպված ենք եզրակացնել,որ հենց էլեկտրական սարքավորումների բիզնեսի աշխուժացման նպատակով էլ էլցանցն անընդհատ հոսանքի հանդեպ ,,դավեր,, է նյութում/մյուս կողմից էլ՝հաշվիչների աշխատանքն արագացնելու նպատակով․թերեւս․համենայն դեպս՝այդ են վկայում նաեւ հեռուստատեսությամբ այդ առթիվ պարբերական բողոքները՝տուժած քաղաքացիների կողմից/։Սա՝էլցանցի շնորհիվ ստեղծված կենցաղային անհարամարությունների ,,մասով,,․բա ինչքան էլ տուժում են ու նյարդեր քայքայում շարքային քաղաքացիները՝ջրի ճնշման տատանումների պատճառով․տեղ կա՝ճնշումն այնքան են իջեցնում, որ մարդիկ չկարողանան տաք ջրից օգտվել կամ ջուրը վերին հարկեր չի բարձրանում ցածր ճնշման պատճառով, տեղ էլ կա՝ջրի ճնշումն այնքան են ուժեղացնում, որ ջրատար խողովակների համար պայթյունավտանգ ու վթարային  իրավիճակ է ստեղծվում։Պատկերն ավելի է ամբողջանում, երբ գազ ունեցող քաղաքացիների էլ գազն է պարբերաբար անջատվում՝,,պլանային նորոգումների,, մշտական պատճառաբանությամբ, ու վերջիներս հայտնվում են գազ չունեցող քաղաքացիների կարգավիճակում՝էլեկտրական գծերից օգտվելու պարագայում։

Կարծում ենք, եթե հայաստանյան ,,դիսկոմֆորտի,, պայմաններում ապրած մարդը հայտնվի նորմալ, ,,ցիվիլ,, երկրում/այնպես, ինչպես սովետական տարիներին էր/, ապա հարկ կլինի մասնակցել հոգեթերապեւտիկ դասընթացների՝համարավետ կենցաղին կրկին վարժվելու եւ առավել կատարելագործված կենցաղային նորություններին ինտեգրվելու նպատակով։

Եթե սովետական տարիների տարածված անեկդոտն էր այն, թե ,,ձուկ կողքի խանութում չունեն, մենք միս չունենք,,՝ապա հիմա անեկդոտի կարգավիճակ է ստանում այն մշտական խոսակցության թեման, թե ով գազ չունի, ով լույս չունի, ով հոսանք չունի․․կամ՝երբեմն էլ ,,երեքը մեկում,, է լինում, երբ որեւէ թաղամասում եւ ջուրը չի լինում, եւ հոսանքը, եւ գազը։Եվ սա՝21-րդ դարի Հայաստանում, անկախության 26-րդ տարում, երբ փառավոր ինտեգրված ենք բոլոր ,,ցիվիլ,, երկներին․պարզապես՝քաղաքակրթությունն այժմ միայն բարձրաստիճանների համար է, իսկ շարքային քաղաքացուն կիլոմետրերով ետ են շպրտում միջնադար ու անգամ խրախուսում ու հաճույքով լուսաբանում գյուղերում աթարի օգտագործումը՝կենցաղային նպատակներով։Քաղաքներում էլ մինչ օրս շատերն են փայտ վառում՝որպես մատչելի վառելիք։Իսկ մինչեւ արեւային էներգիան կներդրվի շարքային քաղաքացիների համար,որպես այլընտրանքային ջեռուցում՝,,գորտի աչքը ջուր կդառնա,,։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Ինչպես ես մկրտվեցի իմ իրավունքների պաշտպանության գործում

Օգոստոսի 13-ն ինձ համար արժանահիշատակ օր է։1991թվի օգոստոսի 13-ին, երբ արդեն 2 տարվա աշխատող էի Կիրովականի դատարանում, դատարանի նախագահի ժամանակավոր պաշտոնակատրան ինձ ազատեց աշխատանքից՝իբր ես ,,ժամանակավորի,, հաստիքով եմ ընդունվել։Դատավորի հրամանը բողոքարկեցի արդարադատության նախարարություն, ներկայացնելով խնդրի պատմությունը եւ այն, որ 1989թ․ես ընդունվել եմ աշխատանքի՝թափուր հաստիքի պայմաններում, դիմումս եղել է որպես հիմնական աշխատանքի դիմում, բայց փորձաշրջանն անցնելուց հետո, փոխանակ ինձ արդեն հրամանագրեին, վարչական ռեսուրսի ճնշման տակ՝հրահանգեցին, որ ես նոր դիմում ներկայացնեմ, թե իբր ցանկանում եմ ընդունվել ժամանակավոր աշխատանքի՝ֆիզարձակուրդում գտնվողի փոխարեն։Աշխատանքում իմ վերականգնումը տեւեց ընդամենը 19 օր, առանց դատական միջամտության, պարզապես՝արդարադատության նախարարի կարգադրությամբ՝դատավորն ստիպված էր իր նախորդ հրամանը չեղյալ համարել այն բանից հետո, երբ նախարարությունն ստիպված եղավ գրասենյակին լրացուցիչ հաստիք հատկացնել, որ ոչ չիշը խորովվի, ոչ՝խորովածը։Մեր ժամանակներում աշխատանքի վերականգնումը կարող է տեւել ամիսներ, բայց այդ անցումային շրջանում/սովետը փլուզվում էր, նոր ընտրություններ էին սպասվում/աշխատանքի վերականգնումն ու արդարության վերականգնումն ընդամենը 19 օր տեւեց։

․․․1989թվին, Սպիտակի երկրաշարժից հետո,վերադառնալով էվակուացված վայրից՝Բելառուսից ,ուր գործուղվել էի ԼԿԵՄ ուղեգրով՝դասավանդելու ժամանակավոր հայկական դպրոցում/հասարակագիտություն, պատմություն, իրավունքի հիմունքներ, հայոց լեզու եւ գրականություն՝ռուսական կրթությամբ հայ երեխաներին/, պարզեցի, որ իմ նախկին աշխատատեղն արդեն կրճատման ենթակա է՝քիմմանրաթելերի գործարանում,որտեղ ինժեներատեխնիկական աշխատանքում էի ստիպված ներգրավվել՝ոչ մասնագիտությամբ աշխատելով։Զուգահեռ՝ատենակալ էի դատարանում՝1986թվից, հասարակական կարգով, եւ ահա, պարզելով, որ դատարանում ոչ միայն ատենակալների ,,կրիզիս,, է այդ ժամանակ/քանի որ բնակչության մեծ մասն էվակուացվել էր/, այլեւ՝թափուր հաստիք կա գրասենյակում՝գործավար-քարտուղարի, որոշեցի ընդունվել աշխատանքի։Դիմումս մակագրվեց՝,,ընդունել 3 ամիս փորձաշրջանով,,։Փորձաշրջանն անցավ, եւ, բնականաբար, պետք է նոր հրաման տրվեր՝որպես հիմնական աշխատող ընդունելու մասին։Բայց՝այդ ընթացքում կոմկուսի նախկին նոմենկլատուրային վարչակազմում ու ապարատում սերտաճած ,,մաֆիան",՝գործարանի նոր տնօրենի դրդմամբ՝25 տարվա աշխատանքային անբասիր կենսագրություն եւ բազում պատվոգրեր ու շնորհակալագրեր ունեցող հորս վրա գործ էր ,,թխել,,/ ի պատասխան այն բանի, որ նա չէր ցանկացել կատարել գործարանի նոր տնօրենի հրահանգն ու իր պաշտոնը՝գործարանի կադրերի բաժնի վարիչ եւ դիրեկտորի օգնական՝կադրերի գծով, թողնել եւ աշխատանքի անցնել նույն գործարանի քաղպաշտպանության համակարգում/։Եվ ահա, երբ ես արդեն դատարանի 3 ամսվա աշխատող էի, հորս գործը մտավ դատարան։Այդ մասին տեղեկանալով՝դատարանի նախագահն ինձ ասաց․,,Հորդ գործը մտել է դատարան․կամ պետք է այն ուղարկեմ ուրիշ դատարան, կամ դու պետք է աշխատանքից ազատվես, որովհետեւ ես իրավունք չունեմ իմ աշխատողի հարազատի գործը քննելու,,։Բնականաբար՝ընտրվեց գործն այլ դատարան ուղարկելու տարբերակը, քանի որ ես իմ աշխատանքում որեւէ թերացում չունեի եւ պահանջված աշխատող էի։Բայց, քանի որ հայրս իրեն մեղավոր չէր ճանաչում եւ համառորեն հրաժարվում էր առհասարակ դատարան ներկայանալ, ուստի այլ դատարանի դատավորն էլ նրա նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրեց կալանքը։Իմ  վիճակը դարձավ առավել խոցելի, քանի որ աշխատանքային փորձաշրջանն անցնելուց հետո՝դեռեւս ինձ չէին հրամանագրել՝որպես հիմնական աշխատող։Եվ ահա, օգտվելով այդ հանգամանքից, դատարանի նախագահը/այժմ արդեն օղորմածիկ/ որոշեց հիմնական հաստիքով ,,լավություն,, անել իր ծանոթին, իսկ ինձ հրահանգեց, որ ես երկրորդ դիմումը գրեմ՝ինձ ժամանակավոր աշխատանքի ընդունելու խնդրանքով։Եվ, քանի որ այլ տարբերակ չկար/հայրս՝մեկուսարանում, մայրս՝հարկադրված էր օգտվել թոշակ ստանալու իրավունքից, քանի որ նա էլ էր քիմմանրաթելի գործարանում կրճատումների ենթարկվել, եղբայրս՝դպրոցական, ու տան միակ աշխատողն այդ պահին ես էի/, ստիպված գրեցի այդ չարաբաստիկ երկրորդ դիմումը։Լարված իրավիճակ ստեղծվեց կիսատնակային պայմաններում գտնվող դատարանի գրասենյակում․նույն աշխատասեղանի շուրջ, նույն գործի վրա՝2 աշխատող, փոխադարձ սառնության պայմաններում։Որոշ ժամանակ անց՝մեր միջեւ աշխատանքի բաժանում կատարվեց․գրասենյակի վարիչի նպատակահարմարությամբ։Մոտ մեկուկես ամիս կալանքի տակ գտնվելուց հետո հայրս հմուտ փաստաբանի օգնությամբ՝արդարացվեց, ազատվեց կալանքից եւ աշխատանքի անցավ՝ԲՏԱՎ համակարգում․սկզբում՝,,Դիմաց,, թաղամասում, այնուհետ՝,, Տարոնում,, ԲՇՏ-ի պետ։

Անցավ 2 տարի եւ վրա հասավ 1991թիվը, դատարանի գրասենյակի՝ֆիզարձակուրդում գտնվող աշխատողը, ում փոխարինելու հրամանով էին ինձ հրամանագրել, վերադարձավ, իսկ դատարանի նախագահին էլ այդ պահին փոխարինեց այլ դատավոր, որն էլ ստիպված էր ինձ մատուցել իմ աշխատանքից ազատելու տհաճ լուրը՝փոխզիջում առաջարկելով․,,Կամ պետք է տեղափոխվես կրկին ֆիզարձակուրդում գտնվողի /մեկ ուրիշի/փոխարեն, կամ՝աշխատանքից ստիպված եմ ազատել, որովհետեւ դու հրամանագրված ես որպես ժամանակավոր,,։Ահա այդ ժամանակ արդեն նյարդերս տեղի տվեցին ու զայրացած ասի՝,,Հիմա կտեսնենք, թե ով է ժամանակավոր, ով՝հիմնական,,։ Գրասեղանի վրա գործերի կույտը թափված թողնելով՝դուրս եկա,,։Դիմում-բողոք ներկայացրի արդարադատության նախարարություն։Դիմումիս հետ կապված՝ հայրս էր ստիպված անվերջ նախարարություն գնալ/փաստորեն, արդեն պայքարելով ոչ թե իր, այլ՝դստեր իրավունքների համար/։Արդարադատության նախարարը համոզվեց ակնհայտ անարդարության հարցում, եւ, քանի որ իմ փոխարեն ընդունվածն էլ անչափահաս երեխա ուներ/իսկ ես էլ այդ ընթացքում գործերս հանձնել էի մասնավոր իրավաբանական ինստիտուտ՝որպես երկրորդ մասնագիտություն,որ, ցավոք, հետագայում այդպես էլ հնարավորությու չունեցա շարունակել, զուգահեռ՝գրասենյակի վարիչի կուրսերի էի գործուղվել դատարանի նախագահի կողմից/որպես ինձ ժամանակավոր ընդունելու մխիթարություն կամ իր մեղքի ապաշխարհանք/, ուստի գրասենյակին հատկացրին լրացուցիչ հաստիք։Բայց՝դրանից հետո, աշխատանքային կոլեկտիվում՝ ինձ ազատած դատավորն արդեն սկսեց տհաճ մթնոլորտ ստեղծել, դատարանից դժգոհ այցելուներին հրահրել իմ դեմ/վարույթների կատարման ձգձգումը փորձելով պատճառաբանել ,,աշխատողի անփութությամբ,,/, ինձ 2 ամսով ուղարկել արձակուրդ, հետո այդ ընթացքում կորած վարույթի համար պատասխանատվությունը փորձել բարդել ինձ վրա, ոչ աշխատանքային օրով դատարան կանչել՝,,գրասենյակից գործ  հանելու"/իր կաբինետի դռան միջով մտնել գրասենյակ եւ գործ հանել․․․/,իսկ այդ ապօրինի հրահանգը չկատարելուց հետո՝հաջորդ օրն ,,անհնազանդ,, աշխատողին ժողովում նախատել․․․Լարվածությունը հասավ, այնտեղ, որ բանավոր կարգադրություն արեց, որ աշխատողներին այցելուների հետ աշխատանքի ժամին խոսելու դեպքում խիստ կպատժի, ռեժիմի ծայրաստիճան խստացումներ սկսեց կիրառել․․․մի խոսքով՝այդ տհաճ իրավիճակը շարունակվեց՝մինչեւ 1994թիվը, երբ մանկավարժականի գրադարանում մատենագետի թափուր հաստիքի տեղ իմանալուն պես՝փոխադրվեցի այնտեղ։Ի՞նչ իմանայի թե այնտեղ ինչ էր սպասվում ինձ այն բանից հետո, երբ 1995թվին հաստատուն ոտք դրեցի լրագրողական դաշտ։Իսկ այդ մասին պատմությունը՝տես 2012թ․,,Azat Ankakh բլոգում՝,,Ինչպես ես դարձա լրագրող եւ դրա հետեւանքները,,հոդվածում։

․․․Դատարանում իմ աշխատանքում վերականգնմանը նպաստեց  նաեւ այն, որ երկրում արդեն նոր իշխանություններ էին ձեւավորվում/անկախության հռչակումից օրեր էին մնացել՝փաստորեն, անցումային շրջան էր, նորանկախ Հայաստանի առաջադիմական ուժերն սկսել էին ՍՍՀՄ-ից դուրս գալու հաստատուն գործընթացը/։Իմ աշխատանքում ազատումն ու վերականագնումը համընկավ այն ժամանակաշրջանի հետ, երբ Կրեմլում մի քանի օրյա խռովություն սկսվեց Գենսեկյան ծերուկների կողմից՝ընդդեմ Գորբաչովի։ Բայց այդ խռովությունը տապալվեց/հակառակ պարագայում՝կարող է երկիրը շատ ավելի ետ գնար՝մինչեւ 30-ականների ռեակցիայի տարիներ/։Ըստ այդմ, ես / որ այս վերջին 10-15 տարիներին քանիցս եմ Գորբաչովին անիծել՝ԽՍՀՄ-ը քանդելու, երկրաշարժ ,,սարքելու,,/ըստ ենթադրությունների/ եւ հայ ժողովրդի մի պատկառելի հատվածին տնավեր-բնավեր դարձնելու մեջ, այն ժամանակ՝ 1991թվին,երախտապարտ էի այն ուժերին, ովքեր տապալեցին Գենսեկյան ծերուկների խռովությունն ու Գորբաչովին ազատեցին ժամանակավոր տնային կալանքից։Թե չէ հաստատ՝,,պոլիտբյուրոն,, մեջը նստած դատարանի այն ժամանակվա նախագահն ով գիտե, թե ինչ օյին էր բերելու մեր ընտանիքի գլխին ու միգուցե Սիբիր էլ աքսորել տար՝եթե բերիականության տարիները ետ վերադառնային ու Կիրովականի դատարանը չձերբազատվեր սովետի մուրճումանգաղից ու չդառնար Վանաձորի դատարան։Ի դեպ, իմ աշխատած տարիներին՝1989-1994թթ․ դատարանն ավելի շատ էր հօգուտ քաղաքացու աշխատում, համակարգն ավելի պարզ էր, բյուրոկրատությունն ավելի քիչ, ,,վերեւվներից,, կախվածությունը՝անկախության տարիներին, շատ ավելի քիչ էր, քան՝ներկայումս կամ սովետական տարիներին։Արդարադատության համակարգում դատական հայցերի ու դրանց կատարման մեխանիզմն էր պարզ/ հաստիքներն ավելի քիչ լինելու եւ չնչին  աշխատավարձ ստանալու պայմաններում/։Բայց սա արդեն՝այլ թեմա է եւ առավել տարողունակ։

․․․Մի սադրանք էլ դատարանի նախագահի ժ/պաշտոնակատարի կողմից թերեւս այն էր, որ իմ՝աշխատանքում վերականգնվելուց հետո՝ինձ ստիպողաբար ուղարկեց 2 ամսով արձակուրդ/2 տարվա չօգտագործված արձակուրդ ունեի/, իսկ իմ բացակայության ժամանակ տեղի ունեցած ինչ-որբնակարանային վարույթի կորուստը փորձում էր բարդել իմ վրա ու այդ վարույթի չկատարման առթիվ քաղաքացու բողոքն իմ վրա էր ուղղորդում։եւ երբ այդ առթիվ ստիպված էի գրավոր բացատրություն ներկայացնել՝արձակուրդից վերադառնալուց հետո, հիշեցնելով, որ վարույթների սեյֆերը փական չունեն ու կորչելու ընթացքում ես արջձակուրդում եմ գտնվել, վերջինս զայրացած ասաց․,,Ձեր իրավունքները լավ պաշտպանել գիտեք,,։Ես էլ ասացի՝,,Ձեզնից ենք սովորել,,։բա հո չէի՞ ուրանալու։

․․․Դատարանի նախագահի հրամանով գործուղվել էի Երեւան՝գրասենյակի վարիչի կուրսերի։Իսկ այդ հրամանից հետո՝նախագահին փոխարինելու էր ժ/պաշտոնակատարը։Եվ ահա, կիրակի օրով, երբ ես հաջորդ օրը պետք է մեկնեի 3 շաբաթով գործուղման՝դասընթացների,նախագահի ժ/պաշտոնակատարը մեր տուն ոստիկանական մեքենա է ուղարկում՝ պահանջելով, որ ես ներկայանամ դատարան, որպեսզի իր կաբինետի դռան միջով մտնեմ գրասենյակ՝գործ հանելու։Ես էլ կատեգորիկ հրաժարվում եմ ոստիկանի հետ դատարան գնալուց, վկայակոչելով, որ գոյություն ունի գրասենյակի պետ, ուրեմն թող բարի լինեն գնան եւ նրան հրավիրեն ոչ աշխատանքային օրով, եւ առհասարակ՝ես ի՞նչ կապ ունեմ այդ ամենի հետ, եթե գրասենյակի բանալի չունեմ։Ու այդ ապօրինի հրահանգը, որից հրաժարվեցի, պատճառ դարձավ իմ հանդեպ էլ ավելի մեծ քինախնդրության՝ժ/պ-ի կողմից։Եվ անգամ՝իմ աշխատանքում վերականգնվելուց հետո եւս մեկ ոչ աշխատանքային օրով ինձ այդօրինակ ապօրինի հրահանգ էր տվեց, ու ես կրկին հրաժարեցի, որի առթիվ՝հաջորդ օրը նա աշխատանքային ժողով էր հրավիրել եւ իմ դեմ ,,մեղադրանք,, ներկայացրել՝աշխատանքային ,,անհնազանդության,, համար/սակայն չասելով, որ այդ ,,անհնազանդությունը,, կապված է ապօրինի հրաման չկատարելու հետ/։Իսկ ժողովից հետո՝Երեւանից գործուղված դատավորներից մեկը կատակով ասաց․,,Էդ պապին էլի ջղայնացրել ե՞ս,,։Գրասենյակում լարված իրավիճակը փոխվեց մի որոշ ժամանակ՝հենց այդ մայրաքաղաքից գործուղված  իրավաբանի շնորհիվ, որովհետեւ երբ արդեն թոշակի անցավ նախագահը, նրան փոխարինող ժ/պաշտոնակատարն էլ երկարատեւ բուժման գնաց, այդ ընթացքում նա էր փոխարինում ու կոլեկտիվում որեւէ խժդժություն չկար․ավաղ՝այն երկար չտեւեց, քանի որ ժ/պաշտոնակատարն ի վերջո վերադարձավ երկարատեւ բուժումից ու անցավ իր մշտական սադրանքներին։ 

Իսկ լարվածությունն ավելի էր մեծանում, երբ ես սկսեցի հրաժարվել որպես ատենակալ նիստերին մասնակցելուց։դա մի ամբողջ տաժանակրություն էր՝ժամերով մասնակցել դատական նիստի՝անգամ աշխատանքային օրվա ավարտից ժամեր հետո/այն ժամանակ օրենքով դատարանն իրավունք չուներ վճռի կատարումը հետաձգել, այնպեսէինչպես հիմիկվա օրենքով է, որ կարող է ,,անցնել խորհրդակցական սենյակ,,/տերմինաբանությամբ/, բայցայդ խորհրդակցական փուլն անգամ օրեր տեւի։Այն ժամանակ նույն օրը դատավորը պետք է վճիռն անպայման գրեր եւ իրավունք չուներ վճռի գրելու ընթացքում դուրս գալ աշխատասենյակից, ու նրա հետ միասին՝2 ատենակալներն էլ հայտնվում էի ,,կալանավորի,, կարգավիճակում, սենյակւց դուս գալու իրավունք չունենալով։Դե արի ու այդ ,,տաժանակրությունից,, հետո ուշ երեկոյան մթնում թաղված փողոցներով տուն գնա կամ՝գրոշների աշխատավարձդ տրանսպորտի վրա ծախսիր։Ըստ էության՝իմ վիճակի շահարկում էր տեղի ունենում, քանի որ այդ տարիներին ատենակալների դեֆիցիտ էր, նախկին գործարաններից ընտրված ատենակալներն այնքան էլ շահագրգիռ չէին դատական նիստերի մասնակցել, քանի որ դրա համար արդեն վարձատրություն չկար/նախկինում գործարանների կողմից, որոնցից ընտրվել էին ատենակալները, վարձատրություն էր տրվում, այսինքն ատենակալության օրերի համար գործարանից էին փող ստանում,բայց 90-ականներին արդեն գործարանները կանգնած էին, ո՞վ պետք է ատենակալին վարձատրեր, իսկ ես, քանի որ ի պաշտոնե աշխատող էի դատարանում/իսկ 1986թվին ատենակալ էի ընտրվել  քիմմանրաթելի գործարանից/, ուստի վարձատրության խնդիր չկար, բայց՝ինձ համար արդեն անտանելիորեն տհաճ էր անվերջ դատական նիստերին մասնակցելը։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Տեսնես իրո՞ք կարգ էի խախտել

1989թ․վաղ գարնանը, երբ գտնվում էի Բելառուսում/ուր 6 ամսով գործուղվել էի Մինսկից բավական հեռու գտնվող միջազգային պիոներական ճամբարում բացված ժամանակավոր հայկական դպրոցում դասավանդելու, ու դասից ազատ օրերին կամ ժամերին՝երբեմն ուղեւորվում էի Մինսկ/, հրապարակը հատելիս՝ մեկ էլ հայտնվեցին հրապարակում կարգուկանոն իրականացնող 2 ճանապարհային ոստիկան՝նացիստական պոլիցայի դիմագծերով, ու պահանջեցին, որ տուգանք վճարեմ՝չսահմանված տեղով փողոցը հատելու համար։Երեւի հասկացել էին, որ ,,կովկասյան ազգության դեմք,, եմ, ու ,,կարելի,, է մի քիչ փող ,,գջլել,,։Օտար երկիր օտար քաղաք․չցանկացա վիճաբանության մեջ մտնել/որ կարող էր ավելի տհաճ հետեւանքներ ունենալ/ ու ասել, թե բա ո՞րտեղով պետք է հատեի, եթե գետնանցում էլ չկա, կամ ,,վիզ ծռել,, թե բա գիտե՞ք, ես աղետի գոտուց եմ, խնդրում եմ ներողամիտ եղեք․․․Դժկամությամբ վճարեցի 3 ռուբլին ու ինձ մի խզբզած կտրոն տվեցին, որ ,,անդորրագիր,, անվանելը մեղք կլիներ․այդուհանդերձ, այդ կտրոնը տարիներ շարունակ պահում էի անձնական արխիվներում՝որպես պատմական հուշ, մինչեւ որ այն փառավոր գզգզվեց եւ այլեւս անիմաստ էր պահելը։համենայն դեպս, հպարտությամբ կարող եմ ասել, որ Մինսկում 3 ռուբլով ոստիկան էի պահում։․․Հետաքրքիր է, Մինսկի հրապարակով անցնելը հիմա է՞լ է խստիվ արգելվում․․․

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Հուշեր՝Ռոզա Ալավերդյանի մասին

Մեկուկես տարվա բացակայությունից հետո  Գերմանիայից օրերս վերադարձած հասարակական ակտիվիստ Լուիզա  Մեսրոպյանին տեսա, ու մորը հիշեցի՝վանաձորցի երջանկահիշատակ աձակագիր-ասմունքող Ռոզա Ալավերդյանին, ում հետ ծանոթացել էի Նժդեհ-ԱԻՄ Վանաձորի գրասենյակում՝1995թվին, երբ Վանաձորի մանկավարժականի գրադարանում մատենագետի աշխատանքին զուգահեռ՝թղթակցում էի ԱԻՄ ,,Կանչ նախնյաց,, երկշաբաթաթերթին ու օրվա մի մասը/հատկապես, երբ գրադարանի վարիչն աշխատողներին տուն էր ուղարկում, որ հանգիստ շախմատ խաղա ընկերների հետ/ԱԻՄ-ում էի լինում, ուր ամիսը 1000դրամ ,,աղքատավարձով,, եւ գրասենյակի աշխատողի ու գնացող-եկողների հարցուպատասխանով զբաղվելու գործառույթներ էի իրականացնում, եւ թերթին թղթակցություններ էի մատակարարում՝քաղաքի անցուդարձից, եւ թերթի լույս ընծայման օրերին էլ տպագրական աշխատանքին էի հետեւում/։Թերթի խմբագիրը գրականագետ-թարգմանիչ Գառնիկ Կուրղինյանն էր/դանիաբնակ վանաձորցի մտավորական, դանիերենի թարգմանիչ Հասմիկ Կուրղինյանի հայրը,ում երաշխավորությամբ էլ ԱԻՄ-ի թերթին թղթակցում էի/։Հիշում եմ, մի անգամ ԱԻՄ-ում մեքենագրել եմ Ռոզա Ալավերդյանի պատմվածքներից մեկը։Ավելի ուշ՝նրա մասին ,,Առավոտում,, 2 հոդված գրեցի՝,,Էսպես չի մնա,,/գրախոսական ՝նրա առաջին ու վերջին գրքի մասին, որ ինչքան կարդաս, հա կկարդաս ու կներշնչվես, ու որից երեւի մի 50 հատ նվիրել էր իր ծանոթ-մտերիներին/ եւ՝ ,,Ովքեր են իսկական գրողները,,։

Հրաշալի գրող ու ասմունքող լինելով հանդերձ՝ՀԳՄ անդամ չէր/երեւի ինքը չէր դիմել, իրեն էլ չէին դիմել, քանի որ ընդդիմադիր էր 90-ականներին․գրում էր անմարդկային պայմաններում ապրող ժողովրդի ծանր կյանքից, մարդկային հարաբերություների ձեւախեղումից, որ սոցիալականի արդյունք էր, անդրադանում էր բանակային խնդիրներին/։Տպագրվում էր նաեւ վանաձորյան իրավապաշտպան մի փոքրիկ բրոշյուրում՝,,Վասն արդարութեան,,․ԶԱԳՍ-ի երբեմնի ,,Ընտանիք,, երկշաբաթաթերթում էլ էր երբեն տպագրվում, ու մի օր ինձ, որ 1-2 հոդված էի գրել "Ընտանիքում", մտերիմի իրավունքով հարցրեց․,,Քեզ էդտեղ վճարում ե՞ն․․․Ինձ չեն վճարում, գիտե՞ս․․․,,։Մեղքս ինչ թաքցնեմ, ես էլ խոստովանեցի, որ խմբագիր Խառատյանն անձամբ է ինձ 1000դրամ հոնորար բերել եւ առձեռն հանձնել գրադարանում՝հընթացս էլ հետաքրքրվելով այլ նյութերի առկայությամբ/Երեւի էն ժամանակ դեռ ընդդիմություն չէի համարվում, այլ՝,,էլիտար,, մտավորական՝պետական համակարգում աշխատող/։

Առաջին անգամ Ռոզա Ալավերդյանի հետ ծանոթացա ԱԻՄ-ում երկրորդ այցելությանս ժամանակ, երբ մտնելով ներս, տեսա, որ հենց նախասրահում մի փոքրիկ հյուրասիրության սեղան է գցված/առիթը՝չեմ հիշում, բայց հիշում եմ, որ Ռոզայի կողքին նվիրյալ ԱԻՄ-ականներից Մարուսյան էլ էր/։Փորձեցի հեռանալ եւ ավելի ուշ գալ,բայց ԱԻՄ-ակաների պնդումներից ու այն բանից հետո, երբ տիկին Ռոզան ձեռքս բռնելով՝նստեցրեց իր կողքին, ստիպված էի ,,ինտեգրվել,, միջոցառմանը։

Մի անգամ տիկին Ռոզայի հետ մի փոքիկ տարաձայնություն ունեցանք։1998թվի նախագահական, ընտրությունների նախօրեին ինքը Ռոբերտ Քոչարյանին էր սատարում/այնպես, ինչպես բոլոր ԱԻՄ-ականները/, ես այդ ժամանակ թղթակցում էի ,,Առավոտին,,․եւ երբ զրույցի ընթացքում ինքը հասկացավ, որ իմ համակրանքը Կարեն Դեմիրճյանի կողմն է, զայրացած ասաց․,,Դու էլ քո խմբագրի խելքից ունես,,։Չգիտեի՝վիրավորվե՞մ, թե՞ հպարտանամ։Բայց՝այդ փոքրիկ տարաձայնությունից հետո էլ շարունակում էինք մեր գաղափարական մտերմությունն ու մշտապես զանգում միմյանց, գրադարանում հանդիպում, միասին մասնակցում հանրահավաքների/մի համատեղ լուսանկար կա՝հանրահավաքի վայրից՝1998թվին ,,Իրավունք եւ միաբանության,,հանրահավաքից արված/։Չնայած մեր միջեւ տարիքային պատկառելի տարբերությանը, այնուամենայնիվ,դիմում էի որպես Ռոզա՝մտերիմի իրավունքով։

1998թվի իշխանափոխությունից հետո՝նրա ստեղծագործություներն արդեն սկսեցին ընթերցել Ազգային ռադիոյով։,,Եղանակները տաքանան, ուզում եմ գնամ Երեւան՝,,Առավոտի,, խմբագրություն, տեսնեմ կարող ե՞մ ստեղծագործություններս այնտեղ տպել տամ,,-ասաց մի առիթով, բայց՝չհասցրեց, որովհետեւ ծանր հիվանդությունը նրան ի վերջո հեռացրեց կյանքից։Կյանքի վերջին տարիների մի հատվածում՝ մի որոշ ժամանակ էլ Մոսկվայում էր բնակվում՝ավագ դստեր մոտ, իսկ մեկնելուց առաջ խոստովանեց, որ ծանր վիճակն է ստիպում Մոսկվա տեղափոխվել, քանի որ վիրահատվելու  անհրաժեշտություն է զգացվում, իսկ գումար չունի, եւ անկեղծորեն կիսվեց․,,Ով գիտի, կարող է էնտեղ որեւէ աման լվացողի գործ գտնվի, հիմա շատերն են էնտեղ դրանով ապրում,,։Սոցիալական այն աստիճան ծանր պայմաններում էր ապրում երկրաշարժից տուժած ու տաիներով բնակարանի հերթի սպասող կինը/ ով պարբերաբար քաղաքային իշխանություններին ստիպված էր հիշեցնել իր խնդրի մասին/, որ, ի վերջո՝կյանքի վերջին տարիներին Կարմիր Խաչից բնակարան ստացավ։Հատկապես վիրավորվել էր, երբ 90-ականներին տեղական իշխանության ներկայացուցիչ մի պաշտոնյա, ում մոտ գնացել էր բնակարան ստանալու հարցով, ասել էր․,,Հիմա անցան այն ժամանակները, երբ գրողները հարգի էին, հիմա բոլորն էլ հավասար են, եթե ուզում եք ճիշտն իմանաք, իսկական գրողը պետք է սոված լինի,,։Եղել էր Պարույր Սեւակի ժամանակակիցն ու համակիրը, եւ մի օր ինձ հանձնեց Սեւակից մակագրությամբ ստացած գրքի այն էջի  պատճենահանված օրինակը, որտեղ Սեւակի մակագրությունն էր ,,սքանչելի հայուհուն եւ ընկերոջը,,։

Ճակատագրի կամոք՝Ռոզա Ալավերդյանի մոսկվաբնակ դուստրն էլ մոր մահից տարիներ անց՝ ծանր հիվանդության հետեւանքով մահկանացուն կնքեց, իսկ մինչ այդ՝նրա խնամքով զբաղվում էր Լուիզան՝Ռոզայի մյուս դուստրը, որ տարիներ առաջ քրոջը Ռուսաստանից տեղափոխեց Հայաստան ու կազմակերպեց բուժումն ու խմնամքը, բայց՝հիվանդին ոտքի կանգնեցնել չհաջողվեց, եւ նա տեւական ժամանակ կյանքի ու մահու դեմ կռիվ տալուց հետո՝մահկանացուն կնքեց Գյումրու հիվանդանոցում։

․․․Գերմանիայից վերադարձած Լուիզա Մեսրոպյանն ինձ հետ զրույցում ցավով խոստովանեց, որ մայրն ունի անտիպ ստեղծագործություններ, բայց, ցավոք,չի կարողանում կազմակերպել դրանց հրատարակումը։Ծրագրած է եղել , որ Գերմանիայում  թարգմանել կտա ու գերմաներեն կհրատարակի մոր գիրքը՝,,Էսպես չի մնա"-ն,բայց՝բայց՝հանգամանքները թույլ չեն տվել, քանի որ այնտեղ մեկնել էր բուժման նպատակով։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Հայտարարություն

Կհամագործակցեմ որեւէ գրահրատարակչության հետ՝փոխշահավետ պայմաններով․թեման՝ինձանից, գիրք հրատարակելն ու գրքի վաճառքի կազմակերպումը՝ձեզանից։Վաճառքից ստացված եկամուտը ՝մասնակի կամ ամբողջությամբ հրատարակիչ-կազմակերպչին/կախված վաճառքի եկամտաբերության աստիճանից/։Առաջարկվում է թեմաների լայն ընտրանի՝արձակ եւ չափածո/քաղաքական պոեզիա, սոցիալական պոեզիա, սատիրա, երգիծանք, պատմվածքներ/այդ թվում՝այլաբանական/,հուշագրություններ, մանրապատումներ, դպրոցական եւ ուսանողական սրամտություններ՝կապված հայտնի մարդկանց, մտավորականների հետ։Իմ ստեղծագործություններին կարող եք ծանոթանալ իմ հեղինակած 3 բլոգներում/թեպետ՝առկա են նաեւ անտիպ ստեղծագործություններ/։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ, Վանաձոր, ազատ լրագրող, բլոգեր, բանաստեղծ

էլ․հասցե՝gayane1960@gmail.com

gayanehovsepyan91@gmail.com․

hovsepyan_60@mail.ru

----------------------------------------

www.azatankakh.blogspot.com AZAT ANKAKH

www.lragrakan.blogspot.com Լրագրողական նոթեր

www.patmacan.blogspot.com Պատմաքաղաքական բլոգ

,,Мои года-моё богатство,,

Էն ժամանակ ես հասկանում, որ տարիներդ "թռան", երբ զարմանքով ու ցավով տեսնում ես, որ ոչ միայն նախկին համադասարանցուդ մազերն են ամբողջությամբ սպիտակաձյունել, այլեւ․․․նախկին աշակերտիդ/80-ականների սկզբին բուհական պրակտիկա եմ անցել Կիրովականի դպրոցներում՝թիվ 2 եւ թիվ 3/, 1989թվին էլ Բելառուսի ժամանակավոր հակակական դպրոցում եմ դասավանդել/։

Էն ժամանակ ես հասկանում, որ տարիներդ "թռան", երբ ցավով տեսնում ես, որ մի նախկին աշակերտդ էլ անժամանակ․․․հուշաղբյուր դարաձավ՝մնալով հիշողություններիդ մեջ՝ մի լուսավոր կետում․․․

Էն ժամանակ ես հասկանում, որ տարիներդ անդարձ "թռան", երբ տեսնում ես, որ նախկին մտերիմներիդ ու ծանոթ-հարազատներիդ շարքերը գնալով նոսրանում են արտագաղթի ու անժամանակ մահացությունների պատճառով, ու դու ապրում ես մի հասարակարգում, որտեղ գնալով պակասում ու վերանում են նաեւ մարդկային վեհ գաղափարներն ու հոգեւոր արժեքները, ուր պաշտամունքի առարկաներ են դառնում փողը, դիրքն ու արհեստական փառքը, որ փոխանցիկ դրոշի նման մշտապես տարբեր տերերի ձեռքում է հայտնվում, իսկ բարոյական արժեքները գնալով ,,փառակալում,, են։Ցավոք, սա է այսօրվա իրական Հայաստանը, ուր արդարամիտ ու ազնիվ մարդն ստիպված է ապրել իր հյուսած ,,Նոյան տապանում,, ու մխիթարվել անցյալի հիշողություններով ու Կիկաբիձեի երգի խոսքերով՝,,Իմ հարստությունն իմ տարիներն են,,,,․ու կյանքի մնացած հատվածի ամեն մի օրը համարել Աստծո տված ,,բոնուս,, եւ այդ հատվածն անցկացնել Չարի դեմ պայքարելով ու հնարավորինս՝քիչ կորուստներով․թիկունքում ունենալով համացանցային զորակցությունն ու ֆեյսբուքյան ակտիվը՝իր նմաններից ու տեսակից բաղկացած։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Պրակտիկանտի օրագրից

                                  

        ԱՆՏԻՊ ՆՅՈՒԹԵՐԻՍ ԱՐԽԻՎԻՑ

1982թ․Կիրովականի մանկավարժական ինստիտուտի լեզվագրական ֆակուլտետում ուսանողական պրակտիկա էինք անցնում՝ քաղաքի դպրոցներից մեկում, որտեղ պետք է դասալսումների ներկա գտնվելով՝ տեսնեինք, թե ինչպես են ուսուցանում փորձառու ուսուցիչները, որ մենք էլ ընդօրինակենք նրանց առաջավոր փորձը։Ստորեւ ներկայացվում է այդ առթիվ երգիծանքի գրչով գրված իմ հուշագրությունը, որ 34 տարի՝ անտիպ նյութերիս արխիվում էր, ու այն իմ առաջին երգիծական ստեղծագործությունն է, որ 1990-ականներին որոշեցի տպագրել ,,Գրական Լոռի,, ամսագրում, բայց՝ամսագիրը կարճատեւ գործունեություն ունեցավ եւ չհասցրի այնտեղ տպագրել, իսկ հետո արդեն նպատակահարմար չգտա այն թերթի տրամադրել՝հուսալով որեւէ գրական ուղղվածության թերթ գտնել։

---------------------------------------------------

Հայոց լեզվի դաս էր ՝Կիրովականի դպրոցներից մեկի 4-րդ դասարանում։Տարեց ուսուցչուհին մի խրոխտ հայացքով արագ ընդգրկեց դասարանը, բացեց դասամատյանն ու աշակերտներից մեկին հրավիրեց գրատախտակի մոտ։Վերջինիս պատասխաններից զգացվում էր, որ փոքր-ինչ կաշկանդվում է։Ուսուցչուհին անմիջապես դիտողություն արեց․

-Էնպես խոսիր, որ Հովհաննեսի ուշադրությունը գրավես։Տեսնում ե՞ս, արդեն ճլորել է։ 

Այնուհետ՝նրա մի երկու կցկտուր նախադասությունից հետո ամփոփեց․

-Մի նստի կորի է՜․․․զատ չգիտես։

Մինչ հաջորդ աշակերտը գրատախտակի վրա կկատարեր տրված հանձնարարությունը, դասարանին սկսեց հարցեր տալ։Ձեռք բարձրացնողները շատ քիչ էին։

-Ոնց որ ,,Արեգնազանի,, միջի քարացած աշխարհի բնակիչներն ըլեք։Աշոտ, դու պատասխանիր։

Պատասխանն այնքան էլ գոհացուցիչ չէր․

-Ցուցահանդեսային հիմարություններ ես  դուրս տալիս։Տղաներից է՞լ ով կպատասխանի․․․Ասա տեսնեմ՝աղջիկ ջան։

Գրատախտակի մոտ կանչվածն արդեն վերջացրել էր հանձնարարությունը։Մի դժգոհ հայացք նետելով նրա գրածին, ուսուցչուհին բղավեց․

-Հիմի հենց գլխին չտա՞մ՝աչքերը դուս թռչի․․․Արա, հազար անգամ եմ ասել՝հարցական նշանը բաղաձայնի վրա չդնեք, աջուձախ որտեղ ասես՝շպրտում եք։

Դասարանը կամաց-կամաց սկսել էր աշխուժանալ, բայց չհասցրեց իր բարձրակետին հասնել, որովհետեւ նույն պահին ամպի որոտի նման ճայթեց․

-Ա չայխանըմ չեք նստած է՜․․․ձեններդ կտրեք։

Եվ, ասես կռահելով, թե վտանգը որտեղից կարող էր սպառնալ, դիմեց վերջին նստարանի աշակերտին՝ծաղրելով․

-Էդ մինիստրության ներկայացուցիչն ի՞նչ բանի ա ըտեղ․․․

Հետո, դառնալով դեպի մեզ՝պրակտիկանտներիս, սկսեց բացատրել ,,մինիստրության ներկայացուցչի,, ով լինել․

-Երկտարեցի ա, հենց՝գրավոր ես տալիս թե չէ՝ձեռները ռուկի վերխ ա անըմ՝կանգնըմ։

Այնուհետ, դառնալով դեպի մեղավոր տեսքով գրատախտակի մոտ կանգնած աշակերտը, հրահանգեց․

-Մաքրի՝վեր ընկի։ 

Հերթը հաջորդինն էր, որի պատասխանի ընթացքում ինչ-որ մեկը տեղից գաղտնի հուշում էր։Դիտողությունը ՝հուշարարին ուղղված, չուշացավ․

-Քո բերանի համար ես տոպրակ եմ կարելու, աղջիկ ջան։

Արդեն զանգի ժամանակն էր, եւ աշակերտներն անհանգիստ շարժումներ էին անում։

-Էդ չուլուփալասներդ հլա մեք հավաքի, դեռ զանգից շատ կա։

Նախքան նոր դաս բացատրելը, առաջին նստարանի աշակերտուհուն նշանացի կանչեց գրատախտակի մոտ։Լավ չհասկանալով, թե իրենից ինչ է պահանջվում, վերջինս մոլորված տեսքով կանգնեց։

-Ախչի, բոյդ էի՞ չափում, մաքրի էլի, հեչ հոտառություն չունեք։

Աշակերտուհին սկսեց ձեռքով մաքրել գրատախտակը, որին հետեւեց ուսուցչի դիտողությունը․

-Քիչ էլ մնաս՝մազերովդ կմաքրես։

Այդ պահին հնչեց փրկարար զանգը, եւ դասն ավարտվեց։Իսկ նոր դասն այդպես էլ մնաց անավարտ։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ, 1983թ․

,,Մարիամը ուղիղ քեզ ա նայում,,

                                             2014թ․Անտիպ նյութերի արխիվից

Սեպտեմբերի 8-ին զանգահարեցի Վանաձորի ավտոկայան՝հետաքրքրվելով, թե Ալավերդի-Ձաղիձոր մեկնող ինչ տրանսպորտ կա առաջիկա ժամերին։,,Ձաղիձորը՝ժամը երկուսին,,-պատասխանեցին։,,Իսկ 12-ին Ալավերդի գնացող ավտոբուսը չկա՞,,-հարցիս էլ ասացին, որ ՝կա,,։Դե ես էլ ժամը 12-ին 15 պակաս արդեն ավտոկայանում էի, ու տեղավորվեցի այդտեղ կայանած Վանաձոր-Ալավերդի ավտոբուսը․ենթադրելով, որ եթե դուռը բաց է, ուրեմն շարժվելու վրա է։Տոմս գնելու անհրաժեշտություն չգտա, տեսնելով, որ ավտոբուսը լրիվ դատարկ է, իսկ ես կես-ճանապարհին եմ իջնելու՝Ձորագէս ավանում։մոտ 30 րոպե սպասելու ընթացքում ոչ միայն որեւէ ուղեւոր չհայտնվեց, այլեւ՝ վարորդը/ում փնտրում էր Իջեւան գնացող ավտոբուսի վարորդը, որպեսզի խնդրեր, որ մի փոքր տեղաշարժվի կայանած տեղից, որ Իջեւան գնացողին չզրկի տեսանելիությունից/։Ավտոբուսի նկատմամբ որոշակիհետաքրքրություն ցուցաբերեց միայն միջին տարիքի մի կին,որ Շնող գնացող ուղեւոր էր փնտրում, որ հետն ինչ-որ կապոց ուղարկի, մեկ էլ՝սրբապատկերներ վաճառող միջին տարիքի մի տղամարդ, որ ներս մտնելով՝խնդրեց, որ իր մոտի սրբապատկերներից մեկն առնեմ․,,Քույրիկ ջան, չեք ուզու՞մ սրանցից առնեք, ընդամենը 250 դրամ է,,։Վերջինիս չհամոզեց իմ բացասական պատասխանը՝գլխի շարժումով, ու նա մի վերջին հույսով՝Աստվածամոր ցոլցլացող պատկերը՝մետաղապլաստի վրա պատկերված, ներկայացնելով՝ասաց․,,Մարիամը ուղիղ քեզ ա նայում, գիտե՞ս,,։Երբ խորհուրդ տվեցի սրբապատկերները վաճառել եկեղեցու հարեվանությամբ, ասաց՝,,Չէ հա․․․էս երկուսն ա մնացել, սաղ ծախել եմ,մի մարդ կա, հեչ որ չլնի՝կտամ նրան, տանում ա ինքն էլ 500դրամով ա ծախում,,։Ու գաղտնիք հայտնողի նման ասաց․,,Սրանցից մեկ էլ Սպիտակի կողմի ժողովուրդն ա շատ առնում,,։Իսկ ամենահետաքրքիրն այն էր, որ սրբապատկեր վաճառողը, ավտոբուսից իջնելուց առաջ՝դիմելով այդտեղ չեղած ,,կազմին,,/ընդամենը մեկ ուղեւորից բաղկացած/, հումորով ասաց․,,Դե ժողովուրդ ջան, չեք առնում՝չեք առնում, դուք գիտեք,ես գնացի,,։Այնուամենայնիվ, վերջինս երեւի թե չէր սխալվում, երբ ասաց, որ ,,Մարիամը ուղիղ քեզ ա նայում,,։Թերեւս, Աստծո մատն էր խառը, որ ներքին ձայնս հուշեց, որ իջնեմ այդ լքված ավտոբուսից ու այլ տրանսպորտ փնտրեմ։Պարզվեց, որ այդ պահին 12-ն անց 45-ին Ալավերդի մեկնող միկրոավտոբուս կար, որ, անշուշտ, հնամաշ ,,ՊԱԶ,,-իկի համեմատ 1 քայլ առաջ էր։Որպեսզի հանկարծ դրանից չզրկվեմ, աճապարեցի տոմս գնելու, բայց այդ հարցում էլ էր Աստծո մատը խառն ու Աստված չուզեց, որ կես-ճանապարհի համար ամբողջի տոմս գնեմ․տոմսավաճառը, բարեբախտաբար, տեղում չէր, ու ես մտքումս ասացի․,,Դուք գիտեք, ուզում էինք բյուջեին լավություն անել, բայց որ չեք ուզում՝ավելի լավ, վարորդին կվճարենք՝առավել պակաս գնով,,։Նույնն էլ երեւի թե մտածում էր երիտասարդ մի աղջիկ՝Վահագնի մեկնող, որ սպասում էր բոլոր տոմսավորները նստեն, որ նոր ինքը տեղավորվի ու ստիպված չլինի կարճ ճանապարհի համար երկարի տոմս գնել։Մեկ-երկու րոպե էլ Աստծուն մտքում աղոթեցինք, որ վերջին պահին հանկարծ տոմսավորներ չհայտնվեն ու մենք ստիպված չլինենքտեղներս զիջենք ու կիսանստած-կիսակքած գնանք, ու մեր աղոթքներն Աստծուն հասան, եւ Փամբակ մեկնող 2ուղեվորից բացի՝այլ ուղեվորներ չհայտնվեցին, եւ ոչ լրիվ բեռնվածությամբ միկրոավտոբուսը ճանապարհվեց՝ուղեւորների ,,դուխը պահելուն,, միտված ոգեւորող երաժշտությամբ/թեպետ՝երիտասարդ ,,հարեւանուհիս,, նախընտրեց անձնական փլեյերի խիստ ներանձնական երաժշտությունը՝ականջակալներով զինված ու շրջապատից իրեն ժամանակավոր մեկուսացրած/։

․․․Ավելի ուշ պարզվեց, որ Վանաձոր-Ալավերդի ավտոբուսը, որտեղ սկզբում տեղավորվել էի,ոչ թե ժամը 12-ի երթուղուն էր պատկանում, այլ՝ժամը 16-ի։իսկ Ձորագէսում բնակվող բարեկամուհիս պարզաբանեց, որ 12-ի երթուղին սովորականի նման անցել է, պարզապես՝կայանած տեղը պետք է ճշտեի ավտոկայանում։Ինչեւէ։Աստծո զորությամբ ու Մարիամի բարեհաճության շնորհիվ՝ տեղ հասա բարեհաջող, եւ բարեհաջող վերադարձա նույն օրը՝արդեն Բագրատաշենի ավտոբուսով, որի վարորդն էլ երեւի թե անվտանգ տեղ հասնելու խնդրով էր մտահոգ, քանի որ նախօրոք վճարել պատրաստվող մի ուղեւորի  կես-կատակ, կես-լուրջ՝ասաց․,,Հլա սպասի բարով-խերով տեղ հասնենք, Շամշյանը չգա նկարի,,։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ,2014թ․

Գարնանն ու Զատկին ընդառաջ

Ինչքան քիչ բան է հարկավոր մարդուն՝երջանիկ լինելու համար։Երեկ ծանոթներիցս մեկին տեսա՝մի բարի ու Աստվածավախ կին, որ հորդառատ անձրեւին, գլուխը բաց/ մի թեթեւ գլխարկով միայն, այն էլ՝ավելի շատ որպես հանդերձանք, քան՝որպես անձրեւապաշտպանիչ միջոց/, գարնանային նոր ծաղկած ճյուղերը ձեռքին՝գնում էր, ու ողջունելով ինձ՝ասաց․,,Ուզու՞մ ես ճյուղերից մեկը քեզ տամ,,։Էլ չհասցրի հարցնեմ, թե էս ինչ ճյուղեր են, օրհնված են, թե ինչ․․․վերցրի, որպես սուրբ նշխար, եւ շնորհակալություն հայտնելով՝աճապարեցի, որ ավելի հորդառատ անձրեւի տակ չհայտնվեմ։Բայց՝հասկացա, թե ինչու կինը գլխաբաց վիճակով՝չէր նեղվում անձրեւից, իսկ ես,անձրեւանոցով հանդերձ՝նեղվում էի/քանի որ անսանձ քամին անձեւանոցն էլ էր քշում՝վերեւից չարախինդ ծիծաղելով/․գարնանային թարմ ճյուղերը ոգեւորում ու լիցք էին հաղորդում, ու հետագա ճանապարհս ավելի թեթեւ հաղթահարեցի՝ճյուղերը ձեռքիս, ու քարուքանդ մայթերի փոսերը հաշվելով՝սլացա առաջ, մտքիս մեջ հիշելով Համբոյի խոսքերն՝ուղղված Գիքորին․հասանք հա, Գիքոր ջան, քիչ մնաց,,։Ես էլ մտքումս  հաշվում էի, թե տեսնես դեռ քանի՞ փոս մնաց՝մինչեւ տուն հասնեմ, բա հիմա մի ,,Ռիկշա,, չլինե՞ր, որ մարդ թռներ մեջն ու արագ հասներ․․․Իսկ հորդառատ անձրեւը չէր խանգարում, որ մի քանի երիտասարդներ ուրախ-զվարթ քթների տակ երգեին՝շուկայից առեւտուր արած․,,Ա վոտ ի Կիրովական․․․,,։Անձրեւը չէր խանգարում նրանց երջանկությանը․ընդհակառակը, ոգեւորում էր։Իսկ գարնանային թարմ ճյուղերը տեղադրեցի անցած տարվա ճյուղերի կողքին՝տան տարբեր անկյուններում․դրանք դրական լիցքեր են հաղորդում։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Ոնց որ կուսակցությունների խոստումներն են խաբուսիկ, այնպես էլ՝մարտյան արեւները

Էս ինչքան էր դաժան եղանակը՝երեկ ՕՐՕ-ի վանաձորյան հանրահավաքի ժամանակ,որի կեսից հասանք, երբ արդեն Րաֆֆին հասցրել էր վարչապետին ու բարեգործ-թեկնածուներին քննադատել, իր տիկնոջն էլ մեծարել/դրա մասին լրացուցիչ իմացանք՝վանաձորյան հեռուստաեթերից/։Չջերմացնող արեւին դեռ ցերեկվանից խաբված ու գարնանային թեթեւ հագուկապի անցած մարդկանց համար անակնկալ էր եղանակի կտրուկ փոփոխությունը՝երեւի մի 10 աստիճանով․այլ կերպ՝մարդիկ խաբվեցին արեւի հմայքից այնպես, ինչպես կուսակցությունների խոստումներից են խաբվում ընտրությունից ընտրություն։Լավ է հռետորները հասցրին ձյան վերածվող անձրեւից շուտ սահմանափակել ելույթները։Ամենայն հավանականությամբ, ոչ միայն մասնակիցները, այլեւ՝կազմակերպիչները վաղահաս ցրտերի ազդեցությունից դեռ երկար ժամանակ ուշքի չեն գա։

․․․Վանաձորի ,,Արցախ,, պուրակում բաց դիտահորի առկայություն արձանագրեցինք։Չի բացառվում, գիշերային ժամերին այդտեղ անցորդների պատահական ,,վայրէջքներ,, լինեն՝փոսում հայտնվելու արդյունքում։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Ընտրությունների դասերը

                         ՀՈՒՇԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

2007թվի խորհրդարանական ընտրությունների նախօրյակին մեր տունը,, կռիվ էր ընկել,,։Հայրս ուզում էր ՕԵԿ-ին ձայն տալ, ասելով, որ ,,Արթուրը լավ տղա է, ժամանակին ինքն իմ աշխատանքում վերականգնման հարցում օգնել է, ինքն իր վիզիտկան ինձ է տվել․․․/1998թվի նախագահական ընտրությունների նախօրեին՝Ազգային ժողովի պետաիրավական հանձնաժողովի նախագահ Վլադիմիր Նազարյանն ու անդամ Արթուր Բաղդասարյանը Վանաձորում քաղաքացիների ընդունելություն էին կազմակերպել, եւ ում իրավունքները ոտնահարված էին՝իրենց նամակ-բողոքներով դիմում էին նրանց․տեսնես ՕԵԿ-ում հիշում ե՞ն, որ կուսակցության հիմնադիրը Նազարյան Վլադիմիրն էր՝հոյակապ իրավաբան․․․/։

Ես՝որպես ,,անուղղելի,, ընդիմադիր, թեպետ 2006 եւ 2007թվերին թղթակցում էի ՕԵԿ-ին՝քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով/քանի դեռ ,,Ժամանակ Երեվանում,, ,,քաղաքական ապաստան,, չէի գտել/, պնդում էի, որ տվյալ պահի ընդդիմությունը ,,Հանրապետություն,, կուսակցությունն է։Ընտանիքի մյուս անդամներին էլ էի իմ կողմ քաշել։Երբ հայրս քվեարկությունից եկավ, միանգամից ,,հարձակվեցինք,, թե ,,Ու՞մ ընտրեցիր,, ոչինչ չպատասխանեց, ու այդպես էլ մեզ համար անհայտ մնաց, թե ում էր ընտրել։Այդ նույն ընտրության ժամանակ մի գաղտնիք էլ մնաց ինձ համար․մտերիմ ընկերուհիս, ով գործարար էր ու հաջողություններ ուներ այդ ասպարեզում՝բացառապես իր ջանքերի շնորհիվ, զանգահարեց ու ասեց՝,,չես գալի՞ս գնանք ընտրության,,։Ասեցի՝,,Ու՞մ ես ընտրելու,, ասեց՝,,Հանրապետություն,,։Զարմացած ասի՝,,Հանրապետությու՞ն,, թե՞ ,,Հանրապետական,,․ասեց՝,,Հանրապետություն,,։Մեղքս ինչ թաքցնեմ՝մտածեցի,թե իմ ,,խաթրու,, է ասում ,,Հանրապետություն,, որովհետեւ ,,Բարգավաճին,, էր համակիր՝ինչպես գործարարներից շատերը։Իսկ ,,Հանրապետություն,, նախընտրելու իմ մի պատճառ էլ այն էր, որ այնտեղ ինտելեկտով մարդիկ կային, ու մանկությանս ընկերուհու եղբայր, բժիշկ Վահանն էլ էր այդ կուսակցության մեջ/քանի դեռ ՀԱԿ չէր ձեւավորվել/, հետո տեղափոխվեց ՀԱԿ՝երբ ,,Հանրապետությունը,, արդեն մարտունակ ուժ չէր/, ու ինքը դրական իմիջով անձ էր, լավ հռետոր։

․․․1995թվին աշխատում էի մանկավարժականում։Հայրս, որ ,,Տարոն-2,, ԲՇՏ-ի պետն էր՝շուրջ 4 տարի/25 տարի քիմմանրաթելի գործարանում կադրերի բաժնի վարիչ աշխատելուց հետո/, գտնում էր, որ ինքն ի պաշտոնե պարտավոր է սատարել գործող նախագահին՝Լեւոն տեր-Պետրոսյանին/ինչ-որ հանձնարարական էր տրված ԲՇՏ-ի պետերին՝բնակչության շրջանում ագիտացիա տանել, որ Լեւոնին ձայն տան/։Ես էլ, որ մանկավարժականում դաշնակցականների ազդեցության տակ, ազատական հովերով տարված՝ԱԺՄ նախագահ Վազգեն Մանուկյանին էի համակրում/հուսալով, որ աշխատավարձերի տասնապատիկ բարձրացում է անելու, իսկ աշխատավարձերն այդ ժամանակ 1000դրամ էլ չէին հասնում/,ու միաժամանակ թղթակցում էի ընդդիմադիր ԱԻՄ-ի վանաձորյան թերթին, միամիտ-միամիտ ասում էի․,,Հա բայց որ Մանուկյանին ընտրես՝ո՞վ ա իմանալու,բա նրան էլ ես համակրում․․․,,։Ինքն էլ թե՝,,Չէ, ո՞նց կարելի ա,եթե ես Լեւոնին չպաշտպանեմ՝ուրեմն պետք ա դուրս գամ աշխատանքից,,։Ու չնայած Լեւոնին էր պաշտպանում, այդուհանդերձ՝աշխատանքից 1996թվին ազատվեց՝ՏԻՄ ընտրությունների ներիշխանական խաղերի արդյունքում,կապված Վանաձորի քաղաքապետի ընտրության հետ/թեպետ՝մոտիվացիան այլ էր՝,,հիմնարկի վերակազմավորում,,․թեպետ՝դատարանով հաջողվեց վերականգնվել, եւ կրկին ազատվել՝արդեն ,,կենսաթոշակի իրավունք ձեռք բերելու,,մոտիվացիայով/։Ինչ-որ մարդիկ՝արջի ծառայություն մատուցող, երեւի թե նախկին քաղաքապետի ականջին շշնջացել էին, որ ես մանկավարժականում մասնակցել եմ Բաղդասարյանի նախընտրական հանդիպումներին։Բանն այն է, որ 1996թվին իշխանական թեւը 2 թեկնածու էր առաջադրել՝Վանաձորի քաղաքապետի պաշտոնում․ՀՀՇ-ն սատարում էր Լոռու մարզպետի մտերիմ Անդրանիկ Հարությունյանին, գործարար Թելման տեր-Պետրոսյանը՝գործարար Վահրամ Բաղդասարյանին, ով միաժամանակ դասավանդում էր մանկավարժականում, ու նրան սատարում էին նաեւ դաշնակցականները՝հակալեւոնական լինելով հանդերձ։Դա ճիշտ քաղաքականություն չէր, չէր կարելի իշխանության ներսում երկպառակություն ստեղծել, ու հենց դա էլ, թերեւս, թուլացրեց նախկին իշխանություններին։Հանրապետության երրորդ քաղաքը բաժանվել էր 2 հակամարտող խմբերի, քանի-քանիսը մշտական թշնամիներ դարձան։Համենայն դեպս, դատական համակարգն այնքան անկախ էր, որ Դիլիջանի դատարանն ընտրություններն անվավեր ճանաչեց, բայց՝ավելի վերին ատյանում ընտրության արդյունքները հաստատվեցին հօգուտ Անդրանիկ Հարությունյանի, որ պաշտոնավարեց մինչեւ 1999թիվը՝մինչեւ ՀՀ նախագահի ապարատում աշխատանք ստանալը/որից էլ տարիներ առաջ ազատվեց/։Իսկ Լոռու նախկին մարզպետ Հովհաննես Մատինյանին պաշտոնից ազատեցին՝առանց որեւէ մեկնաբանության․բայց՝ենթադրվում է, որ պատճառը նրա անհնազանդությունն էր, որ տեր-Պետրոսյանի թեկնածուին սատարելու փոխարեն՝սատարել է ՀՀՇ-ի թեկնածուին։Ընտրությունների նախօրյակին, ի դեպ, Թելման տեր-Պետրոսյանն այցելեց Վանաձոր եւ հեռուստատեսությամբ խիստ քննադատական խոսքեր ասաց Մատինյանին ուղղված՝մեղադրելով ընտրական գործընթացներին միջամտելու համար։ 

․․․Այդ ամենը հիմա պատմություն է, բայց՝մարդկանց ճակատագրերի վրա ազդեցություն  թողած պատմություն։

Հորս անձնական արխիվներում պահպանվում են Լեւոն տեր-Պետրոսյանի, Վազգեն Մանուկյանի եւ Պարույր Հայրիկյանի համատեղ լուսանկարները՝անկախության սկզբին, Լեւոն տեր-Պետրոսյանի՝90-ականների արտասահմանյան հանդիպումների լուսանկարները՝Արմենպրեսի կողմից արված, ինչպես նաեւ 1991թվի ՀՀ անկախության հանրաքվեի  առթիվ մի հսկայական պլակատի վրա ՝Տարոն թաղամասի բնակիչների սրտաբուխ մակագրություններն՝ստորագրություններով․դրանք որոշել եմ հանձնեմ անկախության թանգարանին՝թե որ ստեղծվի նման թանգարան։Եթե չէ՝պատմության թանգարանը կա ու կա։

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Նամակներ՝Բելառուսից

1988թ․երկրաշարժի հետեւանքով Մինսկի ,,Զուբրյոնոկ,, ճամբարում տեղակայված հայկական ժամանակավոր դպրոց որպես մանկավարժ գործուղված ժամանակ նամակներ էի ուղարկում հարազատներիս, ու հիմա որոշեցի դրանց մի մասը՝որոշակի շտկումներով ու գրական տեսքի բերած՝հրապարակել,դրանցում արտացոլվում է այն ժամանակվա ներքաղաքական կյանքը եւ այդ կյանքում տեղ գտած հետաքրքիր կերպարներ, դեմքեր։Նշեմ, որ էվակուացվածների թվում, ի թիվս լենինականցի-կիրովականցի-սպիտակցի, ստեփանավանցիների, էին նաեւ սումգայիթցի-կիրովաբադցիներ,որոնք նախ որպես փախստական՝1988թվին Ադրբեջանում տեղի ունեցած փետրվարյան ջարդերից էին փախել Հայաստան, այնուհետ, Հայաստանում դեկտեմբերյան հզոր երկրաշարժից հետո՝ստիպված էին էվակուացվել Բելառուս։

․․․Սումգայիթցի կինը Լենինականում ապրելիս է եղել, ունի 1 տղա,ամուսինը սպանվել է Սումգայիթի ջարդերի ժամանակ, իսկ իրեն ու երեխային ադրբեջանցի հարեւանն է թաքցրել։1000ռուբլով թուրքի անձնագիր է առել՝փախել Լենինական։Ասում է՝Լենինական որ ապրում էինք նորակառույցում, լենինականցիք եկան բողոքեցին, թե մենք պիտի ապրենք, զոռով մտան շենք, դեկտեմբերի 6-ին տեղական իշխանություները մի կերպ դուրս են արել՝ներխուժողներին, բայց դեկտեմբերի 7-ին էլ երկրաշարժն է սկսվել։Ասում է՝մին էլ տենամ օթը սենյակը մինը դառավ։Պատմում է, որ երկրաշարժի օրը տրոլեյբուսի գծերը պոկվել էին, մարդկանց գլուխ-թեւ, ոտք խառնվել իրար, մեկի աչքն էր պոկվել, մեկի թեւը, մարդ-արյուն խառնված՝լրիվ սարսափած փախչելիս են եղել։

/Փաստորեն, սումգայիթցի կինը՝Գյուլչորան, ջարդերից փախել էր Լենինական, բայց 10 ամիս անց էլ ստիպված է եղել Լենինականից էվակուացվել։Ի դեպ, ճամբարում, մինչեւ ինձ որպես մանկավարժ սենյակ հատկացնելը՝2 շաբաթ Գյուլչորայի ու նրա մանկահասակ երեխայի հետ նույն սենյակում էի բնակվում, հետո ինքը ժամանակավորապես՝1 ամսով մեկնեց Լենինական, ու մի առ ժամանակ էլ սենյակը հանձնվեց ինձ, մինչեւ Մեղրուտից մի ընտանիք էլ տեղափոխվեց Հայաստան ու նրանց սենյակ տեղափոխվեցի։Լենինականից եւս 5 երեխայի հանձնել էին Գյուլչորային,որ իր հետ բերի Բելառուսիա, քանի որ այդ երեխաները երկրաշարժի հետեւանքվ ծնողազուրկ էին դարձել,հետո այդ երեխաների ճակատագիրը թե ինչպես տնօրինվեց՝չեմ հիշում/։

․․․Գյուլչորան ամբողջ օրը երեխայի վրա զայրանալիս՝ ասում է․,,Այ զյուլում եթի՜մ․․․հի՞նչ ըս օզում, տի նա նեւո պասմատրի է՜․․․,,։

․․․Ճամբարի պետը՝Ժուկը, արձակուրդում է․Գյուլչորան գնում է նրա տեղակալի մոտ, ասում է՝,,Մեզ ավտոբուս տվեք, գնանք Մինսկ՝ատամների համար,,։Տեղակալն էլ ասում է՝բենզին չկա, Գյուլչորան էլ թե՝,,բենզին չկա՝էդ խալիներն ու խալադելնիկները, որ մեր համար ստացել ես, ծախի՝բենզին արա, իմ հի՞նչ պետքն ա, թե դու բենզին չունես, խալիները դու մեզ համար ես ստացել, ես դրանք կարամ հետս Լենինական տանեմ,ծախի՝բենզին արա,,։

․․․Խեղճ սումգայիթցին ամբողջ օրը բողոքելով ման է գալիս, գնացել է դպրոց, թե ,,ինձ 40 ռուբլի տվեք՝հետ եմ գնում  Հայաստան,,։Լենինականցիք անունը դրել են թուրք․որովհետեւ ասում է՝,,Մեր հի՞նչ պետքն էր ձեր Ղարաբաղը, դուք էնտեղ՝Հայաստանում Ղարաբաղ էիք գոռում, հող էիք ուզում,մեզ էնտեղ՝Սումգայիթում կըտորըմ էին, բա ինչի՞ մինչեւ էդ շատ լյավ ապրում էինք հետները,,։

․․․Ճամբարի պետը՝Ժուկը, բելառուս է, հայասեր, տեղակալը՝Մալինովսկին, 25-26 տարեկան, հայերին չի սիրում՝հերիք չէ, թուրքերին է սիրում։Ասել է՝,,Եթե դուք չգայիք էստեղ, պետք է 640 թուրք երեխա բերեին,,/այսինքն՝ադրբեջանցիներ/։Ջոկատավարուհիներից մեկը թուրք է՝Բաղիրովա, բայց աշխատում է հայերից ազգանունը գաղտնի պահել։Իսկ Մալինովսկին ջոկատավարներից մեկին մեկ շաբաթ առաջ հեռացրել է ճամբարից, քանի որ այդ տղան՝Ռոմանը, որ ազգությամբ լեհ է, մտերմություն էր անում մի հայ տասներորդ դասարանցի աղջկա հետ, ու որոշել էր Հայաստան գալ ապրելու։Մի անգամ Մալինովսկին հայ տղաներին անվանել էր ,,սվինյա,,, ու ծնողները բողոքել էին․ ՑեԿա-ից Մալինովսկուն սեղմել էին մի քիչ․․․

ԳԱՅԱՆԵ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ